(Opinie) Digitale gezondheidsdata in een stroomversnelling
Waar is de stuurman?
De digitalisering van onze samenleving versnelt, ook in de gezondheidszorg. Het resultaat? Een tsunami aan elektronische gezondheidsgegevens. Die overvloed aan datastromen beheren en benutten op een doordachte manier is een grote uitdaging voor de overheden vandaag.
Verschillende beleidsniveaus hebben intussen ambitieuze werven gelanceerd: het is dus alle hens aan dek. Dat deze datastromen een enorme meerwaarde kunnen betekenen voor de Belgische gezondheidszorg staat buiten kijf. Maar wie navigeert ons door deze woelige wateren?
Xavier Brenez, CEO van de Onafhankelijke Ziekenfondsen (Helan)
Het regelgevend kader rond gezondheidsgegevens evolueert razendsnel, met Europa als motor. De Europese Unie wil een wereldspeler worden in data-gedreven innovatie en onderzoek. De initiatieven volgen elkaar in hoog tempo op: de Europese datastrategie, de Data Act, de Data Governance Act en vooral de verordening over de European Health Data Space (EHDS). Die laatste wil het gebruik en de uitwisseling van gezondheidsgegevens vergemakkelijken en tegelijk de rechten van de burger beschermen. De EHDS treedt geleidelijk in werking vanaf maart 2027.
Daarnaast zijn er flankerende maatregelen, zoals de NIS2-richtlijn, die de cyberweerbaarheid in de EU moet verhogen, en het Europese actieplan voor de cyberbeveiliging van ziekenhuizen, dat begin dit jaar het licht zag.
In dit kluwen is het voor zowel overheden als zorgactoren allerminst eenvoudig het overzicht te bewaren. Coördinatie en opvolging zijn dan ook essentieel.
Het Belgische beleid
De EHDS zal ook in België het fundament vormen voor het toekomstige databeleid in de zorg. De verordening beoogt een dubbel doel: ze faciliteert enerzijds het primaire gebruik van data (voor de behandeling en opvolging van patiënten) en het secundaire gebruik voor beleid, innovatie en onderzoek.
De takenlijst om de EHDS te implementeren is lang. Het is dan ook vreemd dat de EHDS niet wordt geciteerd in het Interfederaal actieplan eGezondheid 2025-2027, waarmee de Belgische overheid “een eGezondheid-architectuur wil ontwikkelen waarin de honderden bestaande ICT-componenten en -platformen op een transparante manier worden gedeeld met een groot aantal uiteenlopende actoren”.
De volledige versie van dit actieplan is overigens nog niet publiek beschikbaar. In de visietekst "Naar een nieuwe toekomstvisie voor het registerbeleid" komt de EHDS dan weer wél prominent aan bod.
Geen zorg zonder BIHR
Eind 2024 werd de Belgian Integrated Health Record (BIHR) aangekondigd: een systeem waarmee burgers hun gezondheidsgegevens eenvoudig kunnen raadplegen en zorgverleners efficiënt informatie kunnen uitwisselen. Het sluit perfect aan bij de EHDS-doelstellingen. Alleen blijft het sinds de aankondiging oorverdovend stil rond de uitwerking.
Anders is de situatie met het Health Data Agency. Deze nieuwe instantie, gelanceerd in 2024, moet orde scheppen in de versnippering en het secundaire gebruik van gezondheidsdata faciliteren. Het wordt hét kruispunt voor het beschikbaar stellen van gezondheidsgegevens voor onderzoek en innovatie. Hoe dat in de praktijk zal verlopen, is nog niet helemaal duidelijk.
Nood aan overleg en coördinatie
Er beweegt dus veel in het Belgische datalandschap in de zorg. Voor artsen, ziekenhuizen, ziekenfondsen en patiëntenorganisaties is het nauwelijks nog bij te houden. Er is een tekort aan overzicht, coördinatie en transparante communicatie.
Waar is de stuurman die ons door deze stroomversnellingen in het datalandschap moet gidsen? Wie bewaakt de samenhang en zorgt ervoor dat de betrokken actoren systematisch worden meegenomen? Vandaag bestaat er een gefragmenteerd aanbod van artikels, presentaties en nota's - maar zelden vindt er echt overleg plaats.
Daarbovenop komt de complexiteit van onze staatsstructuur. De deelstaten mengen zich ook in het debat over gezondheidsdata, met een opvallend verschil in tempo. Vlaanderen neemt het voortouw, onder meer met het project Vlaams Health Data Space, dat de bereidheid van het Vlaamse zorglandschap voor gezondheidsdata onderzocht. Het Vlaamse datanutsbedrijf Athumi positioneert zich om een sleutelrol te spelen in de data-economie, inclusief gezondheidsgegevens.
Op het terrein beweegt er ook wat. Belgische ziekenhuizen hebben zich verenigd in pilootprojecten om zich actief voor te bereiden op de EHDS.
En de burger?
Hoe zorgen we ervoor dat de burgers door deze stroomversnellingen niet kopje onder gaan? Slechts 59% van de Belgen beschikte in 2023 over basisvaardigheden inzake digitale technologie volgens Statbel. De EHDS-verordening verplicht de lidstaten om initiatieven te nemen en campagnes te organiseren om de digitale geletterdheid van de burgers te versterken. Het is dan ook zeer goed nieuws dat de Interministeriële conferentie in mei het interfederale plan rond “Digital Health Literacy” valideerde.
Een dergelijk plan is nodig. Er wordt verwacht dat mensen een actievere rol opnemen in de opvolging van hun gezondheid, via onder andere de gezondheidsgegevens die beschikbaar (zullen) zijn op verschillende platformen. Vandaag is dat echter een complex doolhof, zeker voor wie niet digitaal onderlegd is.
Unieke opportuniteit
Te midden van deze uitdagingen mogen we het grotere plaatje niet uit het oog verliezen: dit is een ongelooflijke kans. Slim gedeelde gezondheidsdata kunnen geïntegreerde zorg eindelijk waarmaken. Beleid wordt onderbouwd met betere inzichten. Onderzoek krijgt toegang tot nieuwe databronnen om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. En als ziekenfondsen kunnen we onze leden beter begeleiden bij preventie en gezondheidspromotie.
Gezamenlijk moeten we deze kans dan ook met beide handen grijpen, met een stuurman die ons door deze stroomversnellingen gidst.
