Digitale Gezondheidsgeletterdheid: een plan op schema

De Belgische gezondheidszorg is aan de zijde van de aanbieders al sterk gedigitaliseerd, maar burgers lopen erin verloren. Het Interfederaal Plan voor Digitale Gezondheidsgeletterdheid wil daar iets aan doen.

Het plan werd in mei aangenomen door de Interministeriële Conferentie Volksgezondheid. Voor artsen kan dit plan een kleine revolutie betekenen op educatief, organisatorisch en cultureel vlak. 

Pole position voor gegevensuitwisseling

België loopt voorop in de uitwisseling van gezondheidsgegevens tussen zorgverstrekkers, maar aan de kant van de patiënt is de efficiëntie veel lager. “Technisch staan we in pole position, maar op het vlak van empowerment presteren we slecht”, vat Thibaut Duvillier, adjunct-directeur-generaal van de Kruispuntbank van Sociale Zekerheid en het eHealth-platform, het samen.

Die vaststelling wordt breed gedeeld, zowel bij de Europese Unie, de Koning Boudewijnstichting als bij ziekenfondsen.

Het Digitale Gezondheidsgeletterdheidsplan, dat unaniem werd goedgekeurd door de ICM, vertrekt daarom van twee grote principes: het versterken van de digitale vaardigheden van burgers en het ontwikkelen van goede praktijken bij de zorgverstrekkers. Het plan is het resultaat van een onuitgegeven consensus tussen federale en gefedereerde entiteiten, ziekenfondsen en patiëntenverenigingen.

'Gezondheidsgeletterdheid gaat niet alleen over digitale vaardigheden. Het is ook een kwestie van taal, duidelijkheid en dialoog'

De arts, een belangrijke interface voor de burger

In het plan worden artsen aangewezen als de 'belangrijkste interfaces' tussen burgers en hun gezondheidsgegevens. Die rol is niet nieuw, maar wordt wel uitgebreid. Het gaat niet langer alleen om voorschrijven of interpreteren, maar ook om het begrijpelijk maken van vaak ondoorzichtige informatie, met name onderzoeksverslagen, medicatieoverzichten of ontslagbrieven.

“Gezondheidsgeletterdheid gaat niet alleen over digitale vaardigheden. Het is ook een kwestie van taal, duidelijkheid en dialoog”, benadrukt Thibaut Duvillier.

Concreet voorziet het plan in een bewustmakingscampagne op basis van twee beproefde technieken: Teach-back, waarbij de patiënten gevraagd wordt in eigen woorden te vertellen wat ze begrepen hebben, en Ask Me 3, waarbij drie eenvoudige vragen gesteld worden: Wat is mijn probleem? Wat moet ik doen? Waarom is dit belangrijk?.

Op het eerste gezicht niets revolutionairs, maar het is wel een culturele ommezwaai in een systeem dat nog steeds gekenmerkt wordt door informatie-asymmetrie.

De logica van het plan is niet dwingend. Het wil artsen niet verplichten iets te doen, maar hen helpen om de therapeutische band te versterken, in een context waarin transparantie een recht is geworden en complexiteit een risico op uitsluiting.

Een cultuurverandering

Een van de meest structurele wijzigingen in het plan: vanaf het academiejaar 2028-2029 wordt een module digitale gezondheidsvaardigheden verplicht in de opleiding van alle zorgprofessionals, in brede zin.

“Het is voor het eerst dat alle toekomstige zorgverleners een gestructureerde training krijgen in eHealth en in het communiceren met patiënten”, benadrukt Thibaut Duvillier. Hij voegt toe: “Dit is geen snufje. Het is een kleine revolutie.”

Deze initiële opleiding is gericht op het ontwikkelen van een tweevoudige competentie: leren navigeren in een digitale omgeving en ook leren om de taal aan te passen, data te contextualiseren en samen met de patiënt beslissingen te nemen.

Op het gebied van voortgezet onderwijs zal het RIZIV geaccrediteerde modules aanbieden, voornamelijk in de vorm van e-learning. Er is echter een discussie gaande: moeten we punten voor geletterdheid verplicht stellen of moeten we hun gewicht verhogen?

“Dit is een van de dossiers die bij de Nationale Raad voor de KwaliteitsPromotie (NRKP) op tafel zullen worden gelegd”, legt Thibaut Duvillier uit. Het idee zou zijn om deze vaardigheid te erkennen als essentieel voor de kwaliteit van de zorg, en niet slechts als een extraatje.

Organisatorische geletterdheid

Het plan is ook relevant voor ziekenhuizen. Het doel is om onnodige complexiteit in het systeem te verminderen en de instellingen 'pro-geletterdheid' te maken.

Deze dynamiek zou uiteindelijk kunnen worden geïntegreerd in kwaliteitsnormen en financieringsmechanismen. “Dit is een project dat zal worden besproken met de FOD Volksgezondheid en het KCE”, bevestigt Thibaut Duvillier. “Vandaag meten we digitale prestaties en efficiëntie. Morgen zullen we ook het vermogen moeten beoordelen om zorg begrijpelijk, toegankelijk en navigeerbaar te maken.”

AI zou hierin ook een rol kunnen spelen. Een groep experts die onderzoek gaat doen naar het gebruik van hulpmiddelen die bepaalde complexe gegevens, zoals ontslagbrieven van ziekenhuizen, automatisch kunnen vertalen.

“Het is niet de taak van de arts om teksten in eenvoudige taal te herschrijven, maar als de patiënt toegang heeft tot zijn dossier, zou hij de betekenis ervan moeten kunnen begrijpen.”

Een Europese eis, een collectieve uitdaging

Het plan maakt ook deel uit van een ruimer kader: de European Health Data Space (EHDS), die in het voorjaar van 2025 van kracht werd. Deze EU-verordening verplicht alle lidstaten om hun burgers tegen 2030 effectieve, leesbare en controleerbare toegang tot hun gezondheidsgegevens te garanderen.

“Transparantie wordt een recht, de burger een actor. Hij moet gezondheidsinformatie kunnen raadplegen, begrijpen en zelfs corrigeren”, zegt Thibaut Duvillier. Dat geldt zowel voor direct gebruik als voor hergebruik voor onderzoeksdoeleinden.

De arts zal niet alleen staan in deze transformatie. Er wordt een netwerk van eHealth-ambassadeurs opgezet, dat met name wordt ondersteund door het bestaande netwerk van ziekenfondsen.

Voor 2026 wordt een demonstratieplatform gepland met fictieve patiëntprofielen, om zowel burgers als zorgverleners te trainen in het gebruik van digitale hulpmiddelen. Het RIZIV van zijn kant zal opleidingsmodules ondersteunen.

De hamvraag blijft: zullen professionals deze toename in werklast als ondersteuning of als een extra belasting ervaren? “We willen ons niet opdringen. De boodschap is: hoe kunnen we je helpen beter te communiceren met je patiënt, niet: hoe kunnen we je leven ingewikkelder maken?”, benadrukt Thibaut Duvillier. Maar hij erkent dat het succes van het plan ook afhangt van de steun vanuit de basis.