"België excelleert in creatieve ad‑hoc oplossingen"
(Boek) Hoe pakken we infectieziekten aan?
Infectieziekten als mazelen en polio lijken terug van weggeweest. Erika Vlieghe schreef een leerrijk en vlot leesbaar boek over onze omgang met infectieziekten.
Erika Vlieghe, internist-infectioloog aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen, was in 2014 nationaal ebola-coördinatior en leidde tijdens de coronapandemie verschillende wetenschappelijke comités die de overheid adviseerden.
Ze vertrekt van de comfortabele illusie waarin veel collega’s zich waanden: grote uitbraken van infectieziekten hoorden in het Westen tot het verleden, op de seizoensgriep en hiv na.
De realiteit van covid-19, gevolgd door de heropmars van mpox, difterie, polio, mazelen en kinkhoest, toont hoe kwetsbaar onze gezondheidszorg blijft wanneer basisprincipes van infectieziektebestrijding worden vergeten. Het boek plaatst die “wake-up call” in een brede medische en maatschappelijke context.
Preventie en public health
Een grote troef van het boek is de heldere stoomcursus infectiologie: welke verwekkers zijn er, hoe verspreiden ze zich, en welke acute én levenslange schade richten ze aan. Vlieghe koppelt hieraan de vaak onderschatte maatschappelijke en economische kost van uitbraken, en toont dat preventie financieel veel zinvoller is dan ad‑hoc crisisbeheer, ook al zijn vermeden kosten van hospitalisaties en overlijdens politiek onzichtbaar.
Bij preventie van infectieziekten spelen vaccinaties een niet te onderschatten rol – de voorbije halve eeuw hebben vaccinaties naar schatting 154 miljoen levens gered, waarvan 146 miljoen kinderen.
Tegelijk zoomt Vlieghe in op andere preventielagen: pre-expositieprofylaxe voor onder meer hiv en malaria, leefstijl en algemene conditie, gedrag en risicobereidheid, en de sociale determinanten van gezondheid – denk aan verbetering van leefomstandigheden die cholera en tbc hebben teruggedrongen. Die brede benadering sluit nauw aan bij hedendaagse public health-denken.
Lessen uit de coronaperiode
De terugblik op de coronapandemie is wellicht het meest prikkelende deel voor een medisch publiek. Vlieghe fileert misvattingen, zoals de onderschatte rol van scholen in de transmissie in 2021, zonder te vervallen in achteraf-beter-weten.
Ze toont scherp de botsing tussen een wetenschappelijke praktijk, gebouwd op hypothesen, onzekerheidsmarges en voortschrijdend inzicht, en de politieke behoefte aan eenvoudige boodschappen en definitieve beslissingen.
Lees hier het interview van Erika Vlieghe in Artsenkrant n.a.v. vijf jaar coronapandemie.
De anekdotiek rond arbitraire beslissingen (Mogen hondenkapsalons openblijven tijdens een pandemie? Graag antwoorden met ‘ja’ of ‘nee’; ‘onvoldoende evidentie’ is geen valide antwoord) illustreert hoe slecht beleidsmakers kunnen omgaan met onzekerheid, iets waar artsen dagelijks mee te maken hebben.
Toch is Vlieghe niet negatief over de manier waarop België met de pandemie is omgegaan - ook de WHO bevestigde dat België het over het algemeen niet slecht deed. Maar of we voldoende lessen getrokken hebben uit die periode, is minder duidelijk.
Vlieghe stelt dat België excelleert in creatieve ad‑hoc oplossingen, maar moeite heeft met organiseren op een abstracte, lange tijdslijn – een boodschap die confronterend én herkenbaar voor wie in ziekenhuizen of eerstelijn werkt.
In haar vooruitblik op een volgende pandemie met de nog onbekende "disease X" schetst Vlieghe voorwaarden voor echte pandemische paraatheid, van surveillance en samenwerking tot logistiek en ethische besluitvorming.
Een rode draad is de rol van consistente, eerlijke en volgehouden communicatie - een van de grootste zwakheden van het Belgische coronabeleid en tegelijk een domein waar artsen veel impact kunnen hebben.
Voor artsen biedt het boek een goed onderbouwd pleidooi om patiënten en publiek te informeren over het nut van preventie, en een genuanceerde kijk op de complexe relatie tussen wetenschap en beleid.
Erika Vlieghe, Gepokt en gemazeld. Hoe we infectieziekten met kennis en samenwerking verslaan. Lannoo Campus, 2025
