Doping: Wat te denken van accidentele contaminatie?

SPORT Onder sporters wordt het excuus van ‘accidentele contaminatie’ steeds vaker ingeroepen om een positieve dopingtest te verklaren.

De strijd tegen doping is mislukt. Dat zegt dr. Jean-Pierre de Mondenard, een Franse sportarts, hoofd dopingcontrole van de Tour de France van 1973 tot 1975, en auteur van talloze boeken en wetenschappelijke artikelen over het onderwerp. "Laboratoria zoeken naar producten die atleten niet meer gebruiken, en atleten gebruiken stoffen die laboratoria niet kunnen opsporen", zegt hij.

Hoewel het Wereldantidopingagentschap (WADA) de strijd tegen doping moet bevorderen, coördineren en superviseren, zijn het de sportfederaties die via "onafhankelijke" commissies atleten bestraffen voor overtredingen van de Wereldantidopingcode van het WADA.

Volgens de Mondenard willen de federaties echter vooral de indruk wekken dat ze actie ondernemen, terwijl ze tegelijkertijd zo min mogelijk atleten betrappen. WADA kan in beroep gaan, maar doet dat maar zelden.

'Laboratoria zoeken naar producten die atleten niet meer gebruiken, en atleten gebruiken stoffen die laboratoria niet kunnen opsporen'

'Accidentele contaminatie'

Een nieuwe factor compliceert de strijd tegen doping nog verder: na een positieve test op verboden middelen beweren sporters steeds vaker dat er sprake is van een accidentele contaminatie.

Analytische detectietechnieken maken het mogelijk om zeer lage doses – soms in de orde van grootte van picogrammen (10-12 g) – van producten op de WADA-lijst te detecteren. Voor bepaalde substanties volstaat het dat ze wordt vastgesteld om van een overtreding te spreken, ongeacht de dosis.

Anderzijds is al meer dan twintig jaar geleden aangetoond dat verschillende dopingmiddelen het lichaam kunnen binnendringen door onopzettelijke besmetting. Ze worden overgedragen door uitwisseling van lichaamsvloeistoffen, waaronder orale seks, cunnilingus, fellatio of geslachtsgemeenschap. Langdurig huidcontact is soms al voldoende, bijvoorbeeld een massage met blote handen (voor cocaïne, anabole steroïden, enz.).

Contaminatie kan ook gebeuren door de consumptie van vlees van dieren die gedopeerd zijn met anabole steroïden of SARM's (Selective Androgen Receptor Modulators), medicijnen die de anabole effecten van steroïden nabootsen zonder hun androgene effecten.

Ten slotte is ook de consumptie van niet-gecertificeerde voedingssupplementen, die opzettelijk 'verontreinigd' zijn met niet-vermelde additieven, een punt van zorg. "Aangezien voedingssupplementen nog nooit een slak sneller hebben laten lopen, voegen sommige laboratoria er dopingsubstanties aan toe – zonder medeweten van de consument", aldus Jean-Pierre de Mondenard.

De twijfel heerst

Het risico op contaminatie via vleesconsumptie is al lang bekend. In 1983 beriep Joop Zoetemelk, winnaar van de Tour de France van 1980, zich hierop om zich vrij te pleiten van een positieve test op nandrolon. Het excuus werd verworpen omdat de concentratie van de anabole steroïde in zijn urine te hoog was.

Zijn arts opperde vervolgens endogene aanmaak van nandrolon. "Die hypothese werd als vergezocht beschouwd", legt dr. de Mondenard uit. "Toch werd enkele jaren later vastgesteld dat bepaalde anabole steroïden, zoals nandrolon en boldenon, onderhevig zijn aan endogene secretie."

Hij wijst erop dat de antidopingautoriteiten geen wetenschappelijke studies laten uitvoeren die toelaten om het onderscheid te maken tussen doping en accidentele besmetting en zo de mazen in het net te dichten. Onschuldige sporters kunnen in het net verstrikt geraken, terwijl valsspelers erdoor glippen.

In maart 2024 testte de Italiaanse tennisser Jannik Sinner, vandaag tweede op de ATP-ranglijst, positief op clostebol, een anabole steroïde die gebruikt wordt in crèmes of sprays om wondgenezing te bevorderen. Volgens Sinner had zijn fysiotherapeut hem gemasseerd nadat hij een clostebol-bevattende spray had gebruikt.

De tennisser werd aanvankelijk vrijgesproken door de Internationale Tennisfederatie. WADA ging vervolgens in beroep tegen deze beslissing bij het Hof van Arbitrage voor Sport (CAS) in Lausanne en eiste een schorsing van twee jaar. Uiteindelijk kreeg Sinner een schorsing van drie maanden, omdat WADA hem verantwoordelijk achtte voor zijn entourage.

de Mondenard wijst erop dat farmaceutische bedrijven in Italië verplicht zijn om in de bijsluiter van bepaalde medicijnen duidelijk te vermelden dat ze stoffen bevatten waarvan de consumptie de antidopingregels zou schenden. "Je moet wel blind zijn om deze waarschuwingen niet te zien", zegt hij.

'We zijn getuige van een epidemie van seksuele contacten bij sporters'

Cero, cero, cero...

Voedselverontreiniging door "gedopeerd" vlees of vervalste voedingssupplementen wordt regelmatig door atleten aangehaald. Dit was met name het geval voor Alberto Contador tijdens de Tour de France van 2010. Op 21 juli onderging de Spanjaard een dopingtest die positief uitviel vanwege minuscule sporen clenbuterol (50 picogram), een niet-hormonaal antikatabool middel dat oorspronkelijk bedoeld was voor spastische bronchopulmonale aandoeningen bij renpaarden.

De Spaanse Wielerbond sprak hem in februari 2011 vrij, waarmee een einde kwam aan zijn voorlopige schorsing die sinds augustus 2010 van kracht was. WADA en de UCI gingen in beroep bij het CAS. Het verdict: een schorsing van twee jaar, met terugwerkende kracht tot 25 januari 2011, en het verlies van zijn overwinningen in de Tour de France van 2010 en de Giro d'Italia van 2011.

Een epidemie bij sporters

Tegenwoordig wordt de overdracht van lichaamsvloeistoffen steeds vaker aangehaald. "We zijn getuige van een epidemie van seksuele contacten bij sporters", grapt Jean-Pierre de Mondenard. Zo werd de Canadese curler Briane Harris op 14 januari 2025 vrijgesproken door het CAS nadat er sporen van het SARM ligandrol in haar urine werden aangetroffen. Haar verdediging: een intieme relatie met haar man, van wie ze niet wist dat hij ligandrol gebruikte.

De Franse tennisser Richard Gasquet testte kort voor de Miami Masters van 2009 positief op cocaïne. Hij werd door het CAS vrijgesproken nadat hij had beweerd dat hij in een nachtclub een vrouw had gekust die cocaïne had gebruikt.

Andere ‘contactsporters’ zijn de Franse schermster Ysaora Thibus (ostarine), de Canadese kanovaarder Laurence Vincent-Lapointe (ligandrol), de Brits-Zwitserse triatlete Imogen Simmonds (ligandrol) en de Zwitserse jockey Sybille Vogt (cocaïne). De eerste drie werden vrijgesproken door het CAS, en de vierde kreeg een mildere schorsing.

'Uitzonderlijke omstandigheden'

Volgens het principe van risicoaansprakelijkheid, dat sinds 1 januari 2004 is vastgelegd in de Wereldantidopingcode, is elke atleet objectief verantwoordelijk voor de stoffen die in lichaamsmonsters worden aangetroffen. Wanneer een verboden stof wordt aangetroffen, is er sprake van een overtreding van de antidopingregels, zelfs als de atleet gewoon nalatig was of onopzettelijk handelde.

In februari 2008 werd een uitzondering toegevoegd die "uitzonderlijke omstandigheden" als verschoninggrond toestaat. Dat heeft geleid tot een toename van het aantal beroepen bij het CAS. "Sporters die verdacht worden van doping hebben nu een sterke zaak om twijfel te zaaien. Nu de methoden van zogenaamde accidentele contaminatie goed gekend zijn, zijn de aangevoerde excuses naar mijn mening onaanvaardbaar", benadrukt de Mondenard.

>> Meer informatie: dopagedemondenard.com