Depressie is een ziekte, geen stoornis

Dit opiniestuk is een reactie op de Clinical update over therapieresistente depressie die verschenen is in Artsenkrant van 21 oktober 2025.

De Clinical update over therapieresistente depressie toont nogmaals de verwarring die heerst in verband met depressie en therapieresistentie. Het effect van verschillende therapievormen is bewezen maar helpt bij veel patiënten niet, en dan spreken we van therapieresistentie. Als na een correcte diagnosestelling en een correcte behandeling (voldoende intensief en lang genoeg) geen opklaring optreedt, spreken wij van therapieresistentie. 

“Depressie in engere zin” is vermoedelijk wat ook majeure depressie, of klinische depressie, of endogene depressie, of vitale depressie wordt genoemd.

De DSM is oorspronkelijk opgestart om ervoor te zorgen dat wij als artsen tenminste overeenkomen over wat we praten maar ondertussen loopt het helemaal in het honderd. De DSM-5 beslaat 947 pagina’s en onderscheidt 297 afwijkingen. Artsen in de VS gebruiken ook de ICD-10-CM (Clinical Modification) en die bevat nu ongeveer 70.000 codes.

De huidige toestanden in de wereld zouden volgens de auteur een rol spelen in de toename van “depressies in engere zin” terwijl we al van in de tijd van Aristoteles en Hippocrates weten dat het een ziekte is en geen stoornis. De interpretatie wisselt wel in de loop van de geschiedenis. Een ziekte waarbij het eerste wat de patiënt zegt: eigenlijk heb ik alles om gelukkig te zijn, maar het lukt mij niet.  Dat is zeer frustrerend voor patiënt en omgeving.

Omstandigheden hebben er eigenlijk niets mee te maken. Dit is heel moeilijk te begrijpen, want wij willen oorzaken. De meeste problemen zijn eerder een gevolg van de ziekte en niet de oorzaak. “Ergens zal de patiënt wel iets verkeerd gedaan hebben en daardoor nu ziek geworden zijn”.

 Een correcte diagnose stellen, met een duidelijk onderscheid tussen verdriet en psychosociale problemen enerzijds en de ziekte depressie anderzijds, is fundamenteel. 

Als samenwerkende huisarts, psychiater en psycholoog kunnen we het aantal therapieresistente depressies sterk verminderen. De voorwaarde is dat we samen dezelfde lijn aanhouden en een duidelijk beleid voeren dat vertrouwen geeft.

Een correcte diagnose stellen, met een duidelijk onderscheid tussen verdriet en psychosociale problemen enerzijds en de ziekte depressie anderzijds, is fundamenteel. In het eerste geval zal een intensieve psychologische ondersteuning van huisarts en psycholoog met soms een licht kalmerend middel de patiënt door een moeilijke levensfase leiden.  Antidepressiva zullen deze patiënten enkel zieker maken en opzadelen met tal van bijwerkingen. We moeten samen de problemen definiëren en zoeken naar oplossingen om het lijden te verzachten.

De ziekte depressie is een totaal ander verhaal waarbij de patiënt eigenlijk niet weet wat hem of haar overkomt.  Ze willen wel, maar het gaat niet.  We moeten dan uitleggen dat het een ziekte is die niets te maken heeft met omstandigheden. De problemen zijn het gevolg van de ziekte.  We moeten laten aanvoelen dat we het begrijpen en herkennen. Zo groeit er vertrouwen om de vaak moeilijke weg naar genezing, stabilisering of opklaring te bereiken. 

De huisarts moet de correcte diagnose stellen. De psycholoog verfijnt en de psychiater bevestigt de diagnose. De psychiater stuurt, psycholoog en huisarts ondersteunen. Mensen in een depressieve fase van de ziekte opzadelen met psychotherapie, mindfulness en allerhande therapieën heeft volgens onze ervaring geen zin. 

De psycholoog kan helpen met psycho-educatie. De patiënt en de omgeving hebben nood aan duiding over de ernst van de ziekte en over het verloop. Uitleg geven en bespreekbaar maken van het gevoel dat het nooit meer beter zal worden, het gevoel dat ze iedereen in de steek laten, de schaamte, het taboe, de schuldgevoelens, de hulpeloosheid, zelfmoordgedachten.  Uitleggen dat het een moeizaam proces wordt maar dat we ze niet in de steek zullen laten en hen zullen begeleiden. 

Men spreekt nooit over geestelijke pijn, maar wij denken dat het de ergste pijn is die iemand kan voelen.

Opname is een optie als het voor de patiënt en de omgeving te moeilijk wordt. Vooral tegenstrijdige berichten leiden tot twijfel en een onnoemlijk lange verlenging van het ziekteproces. Men spreekt nooit over geestelijke pijn, maar wij denken dat het de ergste pijn is die iemand kan voelen. Het is de pijn die zowel door de maatschappij als door de zorgverlening het meest onderschat wordt.

Ondertussen verminderen onze wapens op farmacologisch vlak.  De krachtige oudere antidepressiva verdwijnen, MAO-remmers die een zegen zijn voor een belangrijk deel van therapieresistente depressies zijn praktisch niet meer.  Combinatietherapieën zijn de regel geworden in alle orgaanziekten, hypertensie, astma, kankerbehandelingen, huidziekten en antibioticabehandelingen in ziekenhuizen.  Zou dat bij mentale aandoeningen dan niet lukken? Er is nochtans literatuur waarin combinatietherapie zeer effectief blijkt te zijn. Er wordt bijna geen onderzoek meer gedaan. 

Men experimenteert ondertussen met ketamine en psilocybine, terwijl de medicaties die vroeger hun dienst bewezen, niet meer gebruikt worden en zelfs als ‘ouderwets’ bestempeld worden. We zijn daar zeer bezorgd over.

  

De richtlijnen die we krijgen, werken niet.  Eerst afwachten, misschien komt het zo in orde. Vervolgens starten we met een dosis SSRI, die voor iedereen gelijk is, wachten we 4 weken, waarna we deze wat opdrijven of veranderen etc. Uit studies weten we dat ongeveer 4 à 5% van de bevolking in hun leven geconfronteerd wordt met een depressieziekte. We weten ook dat een belangrijk aantal onder de radar blijft en niet gediagnosticeerd wordt. 14% van de bevolking neemt antidepressiva dus dat klopt niet. Tegen 2030 wordt de mentale problematiek de voornaamste reden van werkonbekwaamheid (vooral omdat het op jonge leeftijd begint).

 We vinden het eigenaardig dat medicamenteus nu vooral SSRI’s  worden aanbevolen als opstartbehandeling. 

 We kunnen ons volledig vinden in de meerdimensionaliteit van depressie. Het is een complex ziektebeeld met biologische, sociale, psychische en existentiële dimensies die telkens afgetoetst moeten worden. We moeten duidelijk onderscheid maken tussen de biologische kenmerken en de psychosociale elementen, wat is er eerst, wat is er bepalend en hoe stellen we een behandelingsplan op.

We vinden het eigenaardig dat medicamenteus nu vooral SSRI’s  worden aanbevolen als opstartbehandeling.  We ervaren dat serotonine vooral betrokken is in de angstbelevingen terwijl noradrenaline en dopamine eerder betrokken zijn bij de extreme moeheid, futloosheid en gebrek aan motivatie. De patiënten hadden voor de depressie een normale persoonlijkheid en drive die zich na een effectieve behandeling volledig herstellen.

Het artikel wijst er nog eens op dat er over de diagnose depressie zeer veel onduidelijkheid is. Er is nood aan een goede omschrijving van de ziekte depressie en de depressieve toestand door psychosociale omstandigheden. Het zijn twee totaal verschillende entiteiten. De richtlijnen “Depressie bij Volwassenen” van Domus Medica en enkele psychiaters zijn een waardevolle aanwinst voor de huisartsen.

Er is grote nood aan onderzoek naar het verfijnen van de diagnose en behandeling, naar het gebruik van de beschikbare medicaties en vooral de combinatie behandelingen. Het onderzoek naar en de indicatiestelling voor nieuwere behandelingsvormen die nog in de kinderschoenen staan, moeten intensiever worden.

Er is nog heel veel werk aan de winkel. Enkel zo kunnen we op termijn het aandeel therapieresistente depressies met ernstig psychisch lijden en langdurige afwezigheden verminderen.           

Dr. A. Tanghe, Dr. E. Bollen, Dr. Th. Vandamme, Groepspraktijk P.B.C.