Klimaatverandering

Extreme weersomstandigheden zijn ook een gezondheidscrisis

In een open brief aan de regeringen en gezondheidsinstellingen van de 53 lidstaten van WHO-Europa roept de Pan-Europese Commissie voor Klimaat en Gezondheid op tot dringende actie. “Extreme weersomstandigheden in de Europese regio zijn een gezondheidscrisis, niet enkel een klimaatprobleem”, luidt het in de open brief.

Filip Ceulemans

De Pan-Europese Commissie voor Klimaat en Gezondheid is een onafhankelijke adviesraad die er kwam op vraag van Hans Kluge, regionaal directeur van WHO-Europa met als doel het bewustzijn van en de steun voor een duidelijke aanpak van de klimaatproblematiek te versterken. In de open brief die de commissie deze week publiceerde, laat ze weinig aan duidelijkheid te wensen over. “De extreme weersomstandigheden die we momenteel meemaken, zijn geen verre dreiging of seizoensgebonden ongemak meer. Het is een volksgezondheidscrisis die zich in real time afspeelt.”

Recordbrekende hittegolven

Recordbrekende hittegolven treden steeds frequenter, intenser en dodelijker op in grote delen van Europa. Het volstaat om vandaag in eigen land naar de thermometer te kijken. “Deze hittegolven zijn stille moordenaars. Hun tol wordt vaak verborgen in overlijdenscijfers onder de noemer beroertes, hartaanvallen of ademhalingsproblemen. Vooral kwetsbare groepen lopen een groot risico. De gevolgen van hittegolven doen zich niet alleen direct voor, maar kunnen ook op de lange termijn optreden. Ze schaden de mentale gezondheid, verminderen de productiviteit, beschadigen gewassen, verhogen energiekosten en belasten vitale infrastructuur.”

De voorbije twee decennia nam de hittegerelateerde sterfte met ongeveer 30% toe. In 2022 en 2023 vielen er in 35 Europese landen samen meer dan 100.000 ‘hittedoden’. Die tol zal naar verwachting de komende jaren verder stijgen. Juni 2025 was in West-Europa de warmste maand ooit, met twee ernstige hittegolven nog voor de zomer echt begon. De opwarming draagt bij aan de verspreiding van ziektes die voorheen zeldzaam waren in Europa. Het aantal gevallen van dengue in de Europese Unie steeg tussen 2022 en 2024 met 368%.

Druk op ziekenhuizen

Hittegolven zorgen voor extra druk op de ziekenhuizen. Het aantal spoedopnames veroorzaakt door hart-, long- en nierproblemen piekt, en de mentale gezondheid heeft ook onder de hitte te lijden. Mensen slapen minder goed, angst neemt toe en de cognitieve functies verminderen. Mensen met psychische aandoeningen lopen extra risico op een hitteslag, mede door medicatie die het temperatuurregulerend vermogen van het lichaam aantast. Ook zorgverleners zijn kwetsbaar voor hitte-uitputting en burn-out.

"Dit is geen moment voor halve maatregelen. Dit is een tijd voor buitengewone actie."

Het moge duidelijk zijn dat er dringend nood is aan een betere paraatheid, op alle niveaus van de gezondheidszorg. “Actieplannen voor hitte en gezondheid redden levens, door tijdige maatregelen te activeren, kwetsbare groepen te beschermen en ziekenhuizen te ontlasten. Het versneld invoeren van dergelijke plannen is geen luxe, maar een noodzaak”, aldus de commissie.

Gezondheidswinst

Gezondheid, klimaat en economie zijn volgens de commissie onlosmakelijk met elkaar verbonden. “De klimaatcrisis ís een gezondheidscrisis en klimaatmaatregelen zijn gezondheidsmaatregelen. Luchtvervuiling veroorzaakt jaarlijks meer dan 500.000 vroegtijdige overlijdens in de Europese regio, grotendeels door verbranding van fossiele brandstoffen.”

Er is echter ook positief nieuws. Veel klimaatmaatregelen leveren snel gezondheidswinst op. Minder uitstoot betekent schonere lucht en minder doden, potentieel meer dan vijf miljoen wereldwijd. Meer groene ruimten in steden verlagen hittestress, verbeteren mentale gezondheid, verlagen energiekosten én vangen CO₂ op. Een toename van stedelijk groen met 30% kan het aantal hittegerelateerde overlijdens met 40% verminderen.

Definitie van vooruitgang herzien

Deze oplossingen zijn volgens de commissie niet enkel goed voor de volksgezondheid, maar ook economisch rendabel. “Om hun potentieel ten volle te benutten, moeten we onze definitie van vooruitgang herzien. De huidige economische systemen belonen geen preventie. Indicatoren zoals het bruto binnenlands product (bbp) meten niet wat echt telt: gezonde mensen en ecosystemen. Het bbp stijgt misschien als ziekenhuizen slachtoffers van bosbranden behandelen, maar het houdt geen rekening met het menselijk lijden of de kosten op lange termijn. Er zijn nieuwe maatstaven nodig die gezondheid, welzijn, rechtvaardigheid en duurzaamheid centraal stellen.

“Als Pan-Europese Commissie voor Klimaat en Gezondheid pleiten we voor haalbare, betaalbare en rechtvaardige oplossingen. In de komende maanden zullen wij sectoroverschrijdende aanbevelingen publiceren om de klimaatcrisis te bestrijden en de volksgezondheid te beschermen. Dit is geen moment voor halve maatregelen. Dit is een tijd voor buitengewone actie”, besluit de open brief.