50 jaar medisch recht, 40 jaar ziekenhuisbeheer: een getuigenis

Deel 4: Patiëntenrechten en Europa

Op 1 juli van dit jaar eindigde het mandaat van Herman Nys als voorzitter van VITAZ - het slotpunt van veertig jaar activiteit als ziekenhuisbestuurder. Exact vijftig jaar eerder startte zijn academische loopbaan aan de KU Leuven. In een vierdelige reeks blikt Herman Nys terug op 50 jaar medisch recht. Dit is het vierde en laatste deel. Lees de vorige afleveringen in ons themamagazine.

Herman Nys, prof. em medisch recht KU Leuven, ex-voorzitter VITAZ

In 1996 werd ik benoemd tot gewoon hoogleraar aan de faculteit geneeskunde van de KU Leuven.

In dat zelfde jaar werd ik lid van het Belgisch Raadgevend Comité voor Bioethiek. Mijn laatste mandaat als plaatsvervangend lid eindigde in 2024. In 1993 was ik al aangeduid als lid van de Federale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking. Die commissie was opgericht bij wet van 13 augustus 1990. Ik bleef lid van deze commissie tot 2015 en was er sedert 2010 voorzitter van.

Naar Louvain-la-Neuve en Maastricht

Van 1997 tot 2000 was ik gastprofessor aan de rechtsfaculteit van onze zusteruniversiteit in Louvain-la-Neuve, waar ik mijn ernstig zieke en veel te vroeg overleden collega Christiane Hennau-Hublet verving voor het doceren van haar college ‘droit médical’.

Reeds in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw had ik regelmatig contact met mijn collega gezondheidsrecht aan de Universiteit van Maastricht, Frans van Wijmen. Na het einde van mijn opdracht in het kabinet van Wivina Demeester-De Meyer in 1999, kon ik ingaan op zijn herhaald verzoek om deeltijds (een dag per week) hoogleraar in het internationaal gezondheidsrecht te worden aan de faculteit gezondheidswetenschappen van die universiteit.

Ik aanvaardde deze opdracht op 1 december 2000 met een oratie over ‘Patiënt in Europa. Op zoek naar een Europees geneeskundig dienstverleningsrecht’. Ik pleitte in deze oratie voor een grotere gelijkheid in de bescherming van de rechten van de patiënt in de Europese Unie.

Wet Patiëntenrechten

Dat mijn oratie in Maastricht handelde over de rechten van de ‘europatiënt’ was geen toeval. Van juli 2000 tot augustus 2002 adviseerde ik federaal minister voor Volksgezondheid Magda Aalvoet over rechten van de patiënt, zonder tot haar kabinet te behoren.

Samen met haar kabinetschef Manu Keirse en kabinetsmedewerker Kris Schutyser werkte ik het wetsontwerp uit dat zou leiden tot de wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt. In het verlengde van die opdracht werd ik in 2003 tot 2004 voorzitter van de door deze wet opgerichte commissie voor de rechten van de patiënt.

Ik vergeet nooit de zitting van de voltallige Senaat in de nacht van 20 op 21 juli 2002, waarin de liberale senatoren met veel moeite door premier Verhofstadt overtuigd konden worden die wet goed te keuren.  Het verzet van de liberale fractie tegen de wet op de rechten van de patiënt steunde op het regeerakkoord, waarin geen sprake was van een 'wet' maar van een 'charter van de rechten van de patiënt'.

In het Vlaams regeerakkoord van 2014 werd ook een charter van de rechten van de cliënt/patiënt in het vooruitzicht gesteld. Op verzoek van Vlaams minister Jo Vandeurzen stelde ik een ontwerp van charter op. Maar het is bij een ontwerp gebleven.

Eveneens op verzoek van minister Vandeurzen schreef ik in 2014 nog het rapport ‘Slimmere zorg’ waarin de resultaten van de door Flanders’Care in 2013 georganiseerde zoekconferentie werden verwerkt. In dat rapport werden strategische keuzes gemaakt en voorstellen geformuleerd om de actielijnen uit de zoekconferentie beleidsmatig om te zetten in regelgevend werk of andere beleidsinitiatieven.

Van 11 tot 15 augustus 2002 organiseerden Van Wijmen en ikzelf het veertiende Wereldcongres van de World Association for Medical Law in Maastricht. Toen Frans Van Wijmen in 2005 met emeritaat ging, maakte ik zelf een einde aan mijn lesopdracht in Maastricht

Naar Europa

Ook na het einde van mijn opdracht aan de universiteit van Maastricht bleef ik mij bezig houden met het uitbouwen van het gezondheidsrecht in een Europese context.

Van 2005 tot 2008 was ik consulent bij de Raad van Europa voor de harmonisering van de medische aansprakelijkheid. Van december 2007 tot november 2009 was ik regelmatig in Parijs als adviseur bio-ethiek bij UNESCO. In 2009 adviseerde ik de minister van Volksgezondheid van het Groothertogdom Luxemburg over een wet op de rechten van de patiënt.

In 2008 was ik in Edinburgh medeoprichter van de European Association for Health Law. Ik werd er bestuurder en treasurer van. Tijdens het achtste congres van deze vereniging in Gent in april 2022 werd ik tot honorary member ervan benoemd. Ook in 2008 werd ik bestuurder van de World Association for Medical Law en van 2010 tot 2012 vice-president.

In 2011 begon ik mijn eerste mandaat in de European Group on Ethics in Science and New Technologies (EGE). EGE is een onafhankelijk adviesorgaan van de voorzitter van de Europese Commissie dat werd opgericht in 1991. Het geeft adviezen over Europese wetgeving en beleid met betrekking tot de ethische, maatschappelijke en mensenrechtelijke problemen in verband met wetenschappelijke en nieuwe technologische ontwikkelingen.

Ik was de eerste Nederlandstalige Belg die benoemd werd als lid van EGE. Door mijn toetreding tot EGE kon ik niet ingaan op een aanbod van de Erasmus Universiteit in Rotterdam om er deeltijds buitengewoon hoogleraar gezondheidsrecht te worden, want dat was niet verenigbaar met mijn statuut van gewoon hoogleraar in Leuven.

In 2016 werd mijn mandaat bij EGE verlengd en werd ik er vice-voorzitter van. In januari 2022 werd mijn mandaat nogmaals verlengd. Dat mandaat liep af in januari 2025 en kon niet meer worden verlengd.

Tot 2020 vergaderde de EGE maandelijks gedurende twee tot drie dagen in het Berlaymontgebouw in Brussel. Dat waren zeer constructieve en leerrijke vergaderingen. Tijdens de COVID-periode verliepen die vergaderingen digitaal, wat niet bevorderlijk was voor diepgaande discussies.

Met emeritaat

Op  29 september 2016 gaf ik in de promotiezaal van de KU Leuven mijn afscheidscollege over ‘De patiënt-arts relatie. Hoeksteen van het medisch recht’. Op 1 oktober 2016 werd ik emeritus met opdracht aan de KU Leuven.

Die opdracht hield onder meer in dat ik voorzitter bleef van het Bestuurscollege van LUCAS, het Leuvense Centrum voor Zorgonderzoek en Consultancy dat in 1989 door Roger Dillemans tijdens zijn rectoraat was opgericht. De afkorting LUCAS stond destijds voor ‘Leuven-Caritas Samenwerking’ maar is nu een begrip op zichzelf geworden in Vlaanderen en ver daarbuiten. In 2009 was ik voorzitter van LUCAS geworden. Dat mandaat verstreek in oktober 2023.

Ook in 2009 werd ik lid van de Raad van Bestuur van het Heilig-Hartziekenhuis in Tienen, voor twee mandaten van vijf jaar, tot 2019. Eveneens na mijn emeritaat, in 2021, werd ik nog lid van de raad van bestuur van het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum in Geel; dit mandaat loopt nog.

Na mijn emeritaat, in 2017 nodigde de redactie van de prestigieuze reeks Beginselen van Belgisch Privaatrecht mij uit het vijftiende deel in deze reeks te schrijven over ‘Gezondheidszorgberoepen’. De redactie van deze reeks werd toen geleid door onder anderen Roger Dillemans. Deze uitnodiging bood mij de gelegenheid om de Belgische wetgeving die de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen regelt, grondig en kritisch te analyseren. Einde 2020 werd het boek bij Kluwer gepubliceerd.

In het voorjaar 2025 kwam er een einde aan mijn ‘opdrachten’ aan de KU Leuven en werd ik ‘gewoon’ emeritus. En op 23 juni 2025 nam ik afscheid als voorzitter van VITAZ.

Zo kwam er na vijftig jaar een einde aan een loopbaan waarin academische opdrachten en bestuurlijke mandaten in de gezondheidszorg nauw met elkaar waren verbonden. Ik heb uit dit boeiende pad veel inspiratie geput voor wetenschappelijk onderzoek en publicaties, voor adviezen voor reglementering op Belgisch, Europees en Vlaams bestuurlijk niveau, en natuurlijk voor talrijke bijdragen in Artsenkrant.