Vaccinatie is een morele plicht

Griepvaccinatie bij gezondheidswerkers: (ver)plicht?

Influenzavaccinatie wordt al vele jaren aanbevolen voor gezondheidswerkers. Maar is het wetenschappelijk bewijs voldoende om een verplicht influenzavaccinatiebeleid te ondersteunen?

Dokter Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts

Influenzavaccinatie wordt al vele jaren aanbevolen voor gezondheidswerkers: onlangs nog door de Hoge Gezondheidsraad in een advies van 14 juli 2025. Na tientallen jaren van inspanningen om werknemers in de gezondheidszorg te stimuleren zich te laten vaccineren tegen influenza, blijft de vaccinatiegraad echter suboptimaal. Een ontoereikende vaccinatiegraad bedreigt de gezondheid van zowel patiënten als gezondheidswerkers (nosocomiale griepinfecties).

Het is onwaarschijnlijk dat zuiver vrijwillige vaccinatieprogramma’s bij gezondheidwerkers de vooropgestelde vaccinatiegraad van 80% (cf. de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen) kunnen bereiken of overschrijden. De belangrijkste belemmeringen voor vaccinatie tegen influenza bij gezondheidswerkers omvatten een laag ervaren besmettingsrisico, alsook misvattingen over de veiligheid en effectiviteit van vaccins.

Het is niet controversieel dat gezondheidswerkers hun handen moeten wassen. Een eenvoudige voorzorgsmaatregel zoals een griepvaccinatie zou evenmin controversieel mogen zijn.

Maar is het wetenschappelijk bewijs voldoende om een verplicht influenzavaccinatiebeleid bij gezondheidswerkers te ondersteunen? Het blijft controversieel.

Allereerst is ‘gezondheidswerkers’ een paraplu-begrip: er is een grote heterogeniteit, bijvoorbeeld tussen gezondheidswerkers met of zonder direct patiëntcontact.

Ethische vraagstukken

Twee wijdverspreide principes, ‘beneficence’ en ‘non-maleficence’, kunnen helpen om de ethische vraagstukken te identificeren. Dit zijn het bevorderen van het welzijn van de patiënt, en het welzijn van de patiënt niet schaden.

Er zijn twee voorwaarden voor verplichte griepvaccinatie. Griepvaccinaties moeten doeltreffend zijn ter voorkoming van influenza-infecties in het algemeen en met name bij gezondheidswerkers. En er moet voldoende empirisch bewijs zijn dat griepvaccinatie de mortaliteit en morbiditeit bij patiënten vermindert.

Gezondheidswerkers hebben een ethische plicht om geen schade toe te brengen aan hun patiënten of bewoners (‘primum non nocere’). Wanneer patiënten in de zorg opgenomen worden, hebben de medewerkers een professionele verantwoordelijkheid voor het welzijn van hun patiënten, en die verantwoordelijkheid verplicht hen om alle redelijke evidence-based best practices te volgen om de veiligheid te waarborgen.

Morele verplichting

De werknemer heeft naast zijn professionele ook een morele verplichting om zich te laten vaccineren. Wanneer een persoon ervoor kiest om in de gezondheidszorg te werken, maakt die persoon een autonome keuze voor een dienstverlenend beroep dat de belangen van kwetsbare patiënten dient.

Met dergelijke keuzes komen bepaalde verplichtingen. Eén daarvan is de verplichting om basale voorzorgsmaatregelen te nemen tegen infecties. Het is daarom niet controversieel dat gezondheidswerkers hun handen moeten wassen. Een eenvoudige voorzorgsmaatregel zoals een griepvaccinatie zou evenmin controversieel mogen zijn.

Griepvaccinatie wordt gezien als één van de professionele verantwoordelijkheden. Als een gezondheidswerker niet bereid is om zich te laten vaccineren, faalt hij of zij in zijn of haar plicht jegens de patiënten. Bovendien, als een werknemer niet bereid is om een ​​medische interventie te vertrouwen die ook door onderzoek wordt ondersteund, hoe kan hij dan de rest van de medische wetenschap vertrouwen die zij ogenschijnlijk biedt?

Door zichzelf niet te laten vaccineren, voeden ze de angst ten aanzien van vaccins, versterken de anti-vaccinatiegevoelens en stellen een slecht voorbeeld voor het publiek.

Ondanks het voortdurende debat over het bewijsmateriaal en de bewijskracht van systematische meta-analyses, hebben wereldwijd vele overheidsinstanties en meerdere organisaties in de gezondheidszorg geoordeeld dat het bewijs voldoende sterk is om een ​​verplicht vaccinatiebeleid voor werknemers in de zorg te rechtvaardigen.

Een uitgebreide versie van dit artikel, met alle referenties, werd gepubliceerd in het Vlaams Infectieziektebulletin 2025/1.