Onbetaalde zorgverleners offeren vaak eigen gezondheid op

45% van alle Europeanen neemt rol op als mantelzorger

Ongeveer de helft van alle Europeanen biedt een of andere vorm van onbetaalde zorg. Vooral vrouwen en mensen tussen de 35 en 44 jaar nemen een dergelijke rol op zich. Mantelzorg gaat vaak gepaard met mentale en fysieke gezondheidsproblemen. Dat blijkt uit een nieuwe studie van de European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (Eurofound).

Over heel Europa vervult 45 procent van de bevolking een onbetaalde zorgverlenende taak. Eén op de tien Europeanen neemt zelfs verschillende taken op zich. De komende twee decennia zou dat aantal nog fors toenemen, als gevolg van de verouderende Europese bevolking en de opmars van chronische ziektes.

Dat deze onbetaalde zorgverleners een belangrijke rol spelen, blijkt onder meer uit hun geschatte economische belang. De kosten van onbetaalde langdurige zorg varieerden van 0,9 tot 4,2 procent van het bbp in verschillende EU-lidstaten.

Uit het onderzoek blijkt verder dat intensieve onbetaalde zorg een grote invloed heeft op de werkgelegenheid, financiën, sociale contacten en gezondheid van de mantelzorger.

Lichamelijke en geestelijke gezondheid van mantelzorgers

Onbetaalde zorgverleners offeren vaak hun eigen gezondheid op om zorg te verlenen. De fysieke, mentale en emotionele belasting die gepaard gaat met mantelzorg kan leiden tot stress, burn-out
en andere gezondheidsklachten.

Wat lichamelijke gezondheidsproblemen betreft worden vooral verhoogde bloeddruk, overbelasting van het bewegingsapparaat en blessures en vermoeidheid waargenomen.

Het is duidelijk dat het verband tussen mantelzorg en gezondheid meer uitgesproken en nadeliger is in het geval van langdurige zorg dan wanneer het gaat om kinderopvang. In het geval van kinderopvang voor eigen of andere kinderen rapporteren verzorgers hogere niveaus van subjectieve gezondheid in vergelijking met hun niet-verzorgende tegenhangers.

Het tegenovergestelde is het geval voor mensen die langdurige zorg verlenen: hun gezondheid is slechter dan die van hun leeftijdsgenoten zonder zorgverplichtingen, wat mogelijk de fysieke en emotionele belasting weerspiegelt die gepaard gaat met zorgtaken.

De negatieve gevolgen van onbetaalde zorgtaken voor de gezondheid houden een nauwer verband met de intensiteit van de zorgtaken dan met de zorgtaken op zich

In overeenstemming met de bevindingen van eerdere literatuur bevestigen deze recente gegevens op EU-niveau ook dat de negatieve gevolgen van onbetaalde zorgtaken voor de gezondheid nauwer verband houden met de intensiteit van de zorgtaken dan met de zorgtaken op zich.

Onderzoeksresultaten benadrukken ook het risico op schade en misbruik dat mantelzorgers ervaren. Mantelzorgers in Ierland beschrijven de soorten schade die ze hebben ervaren, waaronder fysiek geweld, schreeuwen, gillen en schade aan persoonlijke bezittingen of de gezinswoning. Deze gebeurtenissen veroorzaken op hun beurt emotioneel en psychologisch leed.

De uitdagingen worden nog verergerd door het feit dat veel verzorgers bang zijn dat het melden van deze problemen ertoe zou kunnen leiden dat andere gezinsleden als ‘gevaar’ worden gezien en
dat alternatieve zorg of interventies zoals residentiële zorg worden opgelegd.

Jonge mantelzorgers

Hoewel ze met veel dezelfde problemen kampen als volwassen verzorgers, ervaren jonge mantelzorgers die problemen in een specifieke, delicatere context. Vaak ontbreekt het hen aan ondersteuning en is er sprake van een leeftijdsongeschikt niveau van verantwoordelijkheid, wat ten koste gaat van hun gezondheid.

Uit een recente systematische review van bestaand onderzoek blijkt dat jonge mantelzorgers een slechtere mentale en fysieke gezondheid hebben dan hun leeftijdsgenoten. Studies suggereren dat mantelzorg een matige impact heeft op jonge mantelzorgers, die meer psychologische stress ervaren en soms milde depressie of angst.

Sommige jonge mantelzorgers van 16 en 17 jaar zeggen dat ze gepest werden 'specifiek omdat ze mantelzorger zijn'

Het stigma dat kleeft aan de identificatie als jonge mantelzorger is een punt van zorg. Er is kwantitatief en kwalitatief bewijs over het verband met pestgedrag. Sommige jonge mantelzorgers van 16 en 17 jaar zeggen dat ze gepest werden 'specifiek omdat ze mantelzorger zijn'. In extreme gevallen zeggen sommige jonge mantelzorgers dat ze aan zelfbeschadiging deden of de zorgontvanger iets zouden aandoen vanwege de druk van de zorg.

Voorbeelden van interventies

Hoewel verschillende beleidsmaatregelen indirect inspelen op deze zorgen, zijn beleidsmaatregelen die expliciet bedoeld zijn om onbetaalde zorgverleners toegang te bieden tot specifieke gezondheidsdiensten, counseling en preventieve zorg minder gebruikelijk. Er zijn twee soorten interventies.

• Counseling en geestelijke gezondheidszorg.

Deze diensten bieden ondersteuning en begeleiding bij het omgaan met uitdagingen op het gebied van mantelzorg. In Duitsland worden bijvoorbeeld counselingdiensten aangeboden via een speciale hotline voor onbetaalde zorgverleners die te maken krijgen met moeilijke of stressvolle situaties. In Zweden bieden bepaalde gemeenten ook directe ondersteuning in de vorm van counseling aan mantelzorgers. 

• Health checks

In Finland bestaan gezondheidscontroles voor mantelzorgers. Dat zijn vrijwillige controles die meestal worden aangeboden aan zorgverleners die al minstens twee jaar aan mantelzorg doen, om hun gezondheid te monitoren en mogelijke problemen tijdig aan te kaarten. In Ierland hebben mantelzorgers recht op gratis bezoeken aan de huisarts.