Artsenstaking: het ultieme wapen
Ons land geen traditie van artsenstakingen. Toch zijn er enkele stakingen die in het collectief geheugen blijven hangen. De vrees voor ‘staatsgeneeskunde’ is vaak de aanleiding om tot staking over te gaan.
Filip Ceulemans
1 tot 18 april 1964
De moeder aller artsenstakingen barst los op 1 april 1964. Aanleiding voor de nationale artsenstaking is Wet-Leburton van 9 augustus 1963, die volgens de artsen zal leiden tot ‘staatsgeneeskunde’. Artsen moesten zich voortaan – op straffe van boetes – conventioneren. De oproep van dr. André Wynen, de leider van de Syndicale Kamers, om een ‘oorlog te beginnen tegen de regering’ werd massaal opgevolgd. Naar schatting 90 tot 95% van de artsen legden het werk neer.
De staking duurde maar liefst 18 dagen (tot 18 april) en kreeg ook internationaal heel wat weerklank. De staking was dermate massaal dat de regering zich genoopt zag artsen als reserve-officier op te vorderen. Veel artsen probeerden hieraan te ontsnappen door ijlings op vakantie in het buitenland te vertrekken. Artsen die wel wilden werken, werden door stakende collega’s soms op niet al te zachtzinnige manieren tot andere gedachten gebracht.
De staking kende uiteindelijk wel succes. Een aantal van de eisen van de syndicaten werd ingewilligd. Zo werd het systeem van de conventies tussen artsen en ziekenfondsen in het leven geroepen. De faam van André Wynen als artsenleider was meteen gemaakt. Aan Vlaamse kant was één van zijn bekende medestanders Toon Malfliet.
December 1979 – Januari 1980
De tweede grote artsenstaking vond plaats in de winter van 1979-1980. Opnieuw werd de staking getrokken door André Wynen. Hij riep de artsen op in verzet te komen tegen de plannen van de eerste regering geleid door Wilfried Martens. De regering wilde voor 17 miljard Belgische frank (425 miljoen euro) besparingen doorvoeren in de ziekteverzekering. Tijdens de staking werd medische zorg tot een minimum herleid, vaak werd enkel spoedzorg aangeboden. In eerste instantie bleef de regering bij haar standpunt, maar uiteindelijk werden er toch onderhandelingen aangeknoopt en werden de besparingen ietwat afgezwakt.
Oktober 2013
Een minder bekende staking vond plaats in oktober 2013. Ze is minder bekend omdat het een bijzonder niche van het medisch korps was die het werk neerlegde: artsen die medische zorg verlenen in de gevangenissen. Zij legden het werk neer omdat ze vaak laattijdig werden betaald en omdat hun wachtdienstvergoedingen soms plots werden geschrapt. De artsen eisten betaling van het achterstallige loon en een compensatie voor de wachtdiensten. Op 15 oktober legden ze het werk neer. Hun actie werd gesteund door BVAS, dat meteen huisartsen opriep om de actie niet te ondermijnen door in de gevangenissen in te springen. De actie leidde tot gedeeltelijke afspraken met Justitie over een correcte betaling.
In het buitenland?
Saskatchewan, Canada – 1 tot 23 juli 1962
Zo’n 90% van de artsen legt het werk neer uit protest tegen de invoering van Medicare. De provincie wendde zich tot buitenlandse artsen om medische zorg te verstrekken. Na de ondertekening van de Saskatoon Agreement op 23 juli verkregen de artsen een opt-out-mogelijkheid en werden de tarieven verhoogd.
Israël, maart tot juni 1983
Gedurende 118 dagen legden zo’n 3.000 Israëlische artsen het werk neer uit onvrede met de arbeidsvoorwaarden in de publieke gezondheidssector.
Verenigd Koninkrijk, meerdere golven in 2023, 2024 en 2025
‘Junior doctors’ staken omdat ze loonverlies leiden en in slechte arbeidsomstandigheden moeten werken. In 2023 worden een 72-uurs staking in maart en een 96-uurs staking in april gevolgd door een vijfdaagse staking van 13 tot 18 juli. De staking van 3 tot 9 januari 2024 leidt tot het uitstel van 113.000 operaties en raadplegingen. Momenteel overwegen de artsen om in de periode van juli 2025 tot januari 2026 nieuwe stakingen op poten te zetten.
