Psychotrauma en PTSS

Alle artsen hebben onder hun patiënten mensen met een psychotrauma of een posttraumatische-stresssyndroom (PTSS). Wat zijn de kenmerken en symptomen daarvan? Hoe kan men deze patiënten helpen?

Iedereen beleeft weleens een emotionele schok: droevig nieuws, een angstwekkende belevenis, een val, acute stress, ... Veel kleine en grote ervaringen uit het dagelijkse leven kunnen ons emotioneel aangrijpen. Een emotionele schok is echter niet hetzelfde als een psychotrauma sensu stricto. "Een psychotrauma wordt veroorzaakt door een gebeurtenis die het psychisch evenwicht verstoort", duidt dr. Sarah Ammendola, psychiater verbonden aan de Traumakliniek van het Brugmannziekenhuis in Brussel. "Een psychotrauma heeft te maken met de ervaring van een dreigend gevaar dat iemands psychische en/of lichamelijke integriteit kan aantasten, of zelfs zijn leven in gevaar brengen. De persoon kan het slachtoffer of de getuige van de traumatiserende gebeurtenis zijn."

De belangrijkste en misschien de enige maatregel bij de huisarts is de persoon ruimte en tijd gunnen om zich te uiten

Symptomen van PTSS

Volgens de DSM-V wordt het posttraumatische-stresssyndroom (PTSS) gekenmerkt door vier grote categorieën symptomen:

·Emotionele ontregeling, die verschillende vormen kan aannemen: woedeaanvallen, (diepe) droefheid of andersom - bij dissociatieve varianten - emotionele vervlakking. Intrusieve symptomen verwijzen naar een levendige herinnering aan de gebeurtenis, die zich aan de geest opdringt. De persoon herbeleeft de scene, incluis geluiden, geur, beelden en/of gewaarwordingen. Dat kan zich voordoen onder vorm van flashbacks, herbeleving - waarbij het contact met de realiteit verbroken wordt - of nachtmerries. De persoon wordt overspoeld door zijn emoties - meer bepaald angst - en (zeer) intense lichamelijke gewaarwordingen. "Het minste detail dat naar de gebeurtenis verwijst, kan een intrusief verschijnsel opwekken", aldus dr. Ammendola. "Bij seksueel geweld, bijvoorbeeld, kan een geur die aan de dader doet denken, of een gebaar volstaan om herbeleving van het incident tot stand te brengen."

·Vermijdingsgedrag: om de intrusieve symptomen en de daaraan verbonden emoties te ontlopen, vermijdt de persoon alles wat met de gebeurtenis verband houdt: de (soort) locatie, de periode van de dag of het jaar, het type activiteit, de situatie of de personen die aan de gebeurtenis verbonden waren, enz.

·Buitensporige waakzaamheid: de persoon bevindt zich in een permanente toestand van acute stress, hij heeft het gevoel dat hij (nog altijd) in gevaar is of bedreigd wordt.

·Negatief affect en negatieve cognitie: de persoon kan zich van alles distantiëren en compleet onverschillig worden, en vertekende ideeën ontwikkelen gekleurd door zelfverwijt en schuldgevoelens. Zo kan een depressie ontstaan.

"Als deze symptomen optreden tijdens de eerste maand na het trauma, spreken we van een acuut PTSS", commentarieert de Brusselse psychiater. "Als de symptomen chronisch worden of pas maanden of jaren na de traumatische gebeurtenis optreden, is er sprake van een chronisch PTSS."

PTSS kan nog op een tweede manier worden gecatalogeerd:

·Een enkelvoudig PTSS ontstaat na blootstelling aan één enkele gebeurtenis: een gewelddadig incident, een ongeval, een natuurramp, enz.

·Een complex PTSS treedt op als het slachtoffer verschillende traumatiserende gebeurtenissen meemaakt, die zich herhalen in de tijd. Dat gebeurt vaak binnen de relatie met een andere persoon of binnen het gezin: kindermisbruik, psychisch en/of psychologisch geweld, incest, verkrachting, enz. Deze gebeurtenissen zijn des te verwoestender naarmate ze vroeg in het leven voorkomen. Het complexe PTSS is gerelateerd aan een hechtingstrauma en verstoort grondig en langdurig de psychische ontwikkeling van de persoon.

Gevolgen en comorbiditeit

Het hoeft niet te verbazen dat de symptomen gerelateerd aan het PTSS een hele reeks bijkomende stoornissen en symptomen kunnen uitlokken, met varianten naargelang de persoon: slaapstoornissen, angst- en gemoedsstoornissen, digestieve afwijkingen, pijnsyndromen, enz. "Hierbij horen enerzijds de psychosomatische stoornissen, die niet strikt medisch kunnen verklaard worden, maar daarom niet minder intens door de patiënt beleefd worden", benadrukt dr. Ammendola. "Deze stoornissen treden zeer frequent op bij personen die moeilijk hun gevoelens kunnen uiten en/of geneigd zijn niet over het gebeurde te spreken. Bij hen uit het trauma zich via het lichaam. Anderzijds kan een PTSS een reeds bestaande ziekte verergeren, zoals diabetes of hypertensie, of een inflammatoire en/of auto-immune ziekte doen opflakkeren. In sommige gevallen neemt de werking van het immuunsysteem af. Dat is te begrijpen: bij PTSS treedt een langdurige verstoring op van de hormonen die betrokken zijn bij het reguleren van stress (adrenaline, cortisol, enz.). Ze bereiken waarden die schadelijk zijn voor het lichaam."

Al deze PTSS-gerelateerde stoornissen hebben een uitgesproken ongunstig effect op de levenskwaliteit en het functioneren van de persoon, in alle domeinen van het leven: prestaties op school of op het werk (verzuim of helemaal afhaken, of andersom een buitensporig gevoel van betrokkenheid), het affectieve en seksuele leven, sociale relaties, enz.

Psychotrauma in de eerste lijn

Niet alle psychotrauma's veroorzaken een PTSS, maar PTSS is wel in alle gevallen aan een psychotrauma te wijten. Omdat ze de gebruikelijke behandelaar van de patiënt zijn, kunnen huisartsen (letterlijk) als eerste lijn met psychische trauma's geconfronteerd worden. Daarom spelen ze een essentiële rol bij het 'beperken van de schade', zodat het risico op chronisch worden en op het ontstaan van een PTSS afneemt. Hoe kan men patiënten helpen met het gebeurde om te gaan? "De belangrijkste en misschien de enige maatregel bij de huisarts is de persoon ruimte en tijd gunnen om zich te uiten", overweegt dr. Ammendola. "Dat is niet altijd gemakkelijk in een huisartspraktijk, maar een eerste debriefing (zonder in details te treden) kan een wereld van verschil maken. Laat de persoon vertellen wat hij of zij wil vertellen. Dankzij dit soort gesprekken worden de gebeurtenissen in het biografische geheugen opgenomen ... in plaats van in het traumatische geheugen, waar ze achteraf veel meer schade zullen aanrichten."

Vervolgens moet men nagaan of de persoon beschikt over een mobiliseerbaar ondersteunend netwerk (naasten, familie, enz.) en voldoende sociaal contact. Ook hier is de huisarts de juiste zorgverlener om zicht te krijgen op sociaal isolement. Indien nodig, kan hij de patiënt ertoe aanzetten gespecialiseerde hulp te zoeken. "Verwijs de patiënt zeker door naar een psycholoog als er een voorgeschiedenis bestaat van psychotrauma's of zelfs recente emotionele schokken (scheiding, echtscheiding, rouw, ontslag op het werk, enz.). De som van al die tegenslagen kan soms al van op voorhand de weerbaarheid aangetast hebben. Verwijs ook door als er acute symptomen optreden met een risico op chroniciteit. Als er sprake is van angst of depressie, is de psychiater de juiste zorgverlener."

Welke behandeling?

Als arts moet men altijd waakzaam blijven voor gebruik/misbruik van middelen. "Als de patiënt al van op voorhand een verslavingsprobleem heeft (alcohol, drugs, geneesmiddelen, enz.), kan een psychotrauma het gebruik nog doen toenemen of doen recidiveren", aldus dr. Ammendola. "De patiënt gebruikt het middel als het ware als 'anestheticum'. Daarom wil ik huisartsen graag aanbevelen niet zomaar onmiddellijk benzodiazepines voor te schrijven. Zeker omdat er alternatieven bestaan!" Een paar voorbeelden:

·Amisulpride: aan lage dosissen heeft dit antipsychoticum een antidepressief en angstwerend effect.

·Quetiapine: een antipsychoticum van de tweede generatie dat ook kan worden voorgeschreven in lage dosis om het humeur te reguleren en depressie te bestrijden.

·Trazodon: dit antidepressivum heeft een gunstig effect op slaapstoornissen (het is sedatief) en angst.

·Sertraline: een antidepressivum dat wordt voorgeschreven bij PTSS omdat het een positief effect heeft op buitensporige waakzaamheid en emotioneel lijden.

"Toch moet men voor ogen houden dat de behandeling van psychotrauma en PTSS vooral berust op psychotherapie, op korte of lange termijn naargelang de situatie en de noden", benadrukt dr. Ammendola. "Er bestaan verschillende vormen, die allemaal beogen de persoon te helpen bij het verwerken van het trauma. Idealiter ver

wijst men de patiënt door naar een psycholoog gespecialiseerd in psychotraumatologie, maar die zijn er niet veel en ze zijn allemaal overbezet ... U kunt het best deze psychologen of de psychiaters van uw regio raadplegen om zicht te krijgen op het lokale zorgaanbod."