Het Warschau van Maria Skłodowska-Curie

Anno 2021 is Maria Sk?odowska, alias Marie Curie, voor veel Polen nog steeds 'La grande dame'. In haar voetsporen Warschau verkennen, is een uitgelezen gelegenheid om de Poolse hoofdstad (beter) te leren kennen. En zo blijkt ter plekke, enkele locaties linken haar zelfs uitdrukkelijk aan ons Belgenland.

Idealiter start je die wandeling vlak buiten de middeleeuwse ommuurde nucleus van Warschau. In Freta, de bredere straat waar handelaars in de Middeleeuwen hun goederen moesten dedouaneren alvorens ze de stad in mochten, bevindt zich het geboortehuis van Maria Sk?odowska. Haar beide ouders waren leraars, haar moeder baatte hier een meisjespensionaat uit.

Clandestiene lessen

Het museum biedt een eerste inkijk in het leven van Marie Curie zoals ze later bekend is geworden. Het museum is gerenoveerd, "maar jammer dat men de presentatie niet heeft gemoderniseerd," meent mijn gidse. Veel exponaten zijn facsimiles, maar die bieden wel nuttige kapstokken om uw Warschaubezoek te situeren en te kaderen - zoals het feit dat Maria in het toenmalige Polen (geregeerd door de Russische tsaar) als jongedame niet het recht had om verder te studeren. Het legt de basis voor haar 'bondgenootschap' met haar zus Bronis?awa.

Als die verhuist naar Parijs om er geneeskunde te studeren zorgt Maria mee voor haar levensonderhoud door als au-pair te gaan werken - een patroon dat de zussen omdraaien als Maria zelf in de Franse hoofdstad komt studeren. Maar, zegt ze a posteriori, "ik had die studies nooit succesvol kunnen afronden en ik had nooit het element radium gevonden als ik de lessen van de 'vliegende universiteit' niet had gevolgd". Die universiteit organiseerde clandestiene lessen in de bibliotheek van het Museum voor Landbouw en Industrie. Een herdenkingsplaat op de Krakowskie Przedmie?cie herinnert daaraan.

Religie

Op een boogscheut van het ouderlijk huis treffen we twee kerken die Maria's eerste levensjaren markeren: haar communie deed ze bij de dominicanen (Sint-Jacobskerk), in de gothische Mariakerk is ze gedoopt. Naast die laatste kerk, met zicht op de Wis?arivier, staat haar standbeeld. "Maria heeft altijd een moeilijke relatie gehad met godsdienst. De snelle dood van haar moeder en oudste zus doen haar afkeren van de kerk. De wetenschap was haar echte religie", noteer ik.

Het gezin zal niet zo lang op Freta wonen. Als de mama sterft, verhuist het gezin naar een 'armere' wijk van Warschau, in het voormalige joodse getto. Dat is intussen vervangen door moderne woonblokken. Een muurschildering in Ulica Nowolipki herinnert aan het huis van de familie.

Koninklijke Route

Een belangrijke rol voor onze Maria Sk?odowska-Curieroute is weggelegd voor een druk gebezigde flaneerweg. De Krakowskie Przedmie?cie verbindt het koningsslot met de zetel van Poolse Academie der Wetenschappen, tegenover de kerk van het Heilig Kruis. Daar wordt Chopins hart bewaard.

Zo loop je langs de plek waar de al vermelde 'vliegende universiteit' was gevestigd. Maar hier bevinden zich ook instellingen waar Marie Curie bij haar bezoeken aan haar geliefde vaderland lezingen geeft, aanzit aan banketten die voor haar worden georganiseerd en/of waar ze eretitels ontvangt. De wetenschapster is dan al tweemaal gelauwerd als Nobelprijswinnares (voor de ontdekking van het fenomeen radioactiviteit en de nieuwe scheikundige elementen radium en polonium) en werd in Warschau gefêteerd als societyfiguur.

Zo was ze te gast in de zetel van het museum voor Landbouw en Industrie, het lokale tophotel Bristol (en Europeski er tegenover), de universiteitscampus en de wetenschapsacademie. Maar, stelt mijn gids: "Deze route lag in puin in 1945. Wat je vandaag ziet, is historische reconstructie. Al die paleizen gaan terug tot de tijd toen de Poolse adel hier stadspaleizen liet bouwen. Vergeet niet: Polen was het land met de meeste edelen in Europa. Zij verkozen de koning, vandaar." Al hebben die paleizen een andere functie dan in Marie's tijd, prestigieus ogen ze nog immer.

Wereldoorlog I

We wandelen richting de Saksische tuinen, een plek waar de jonge Maria graag kwam flaneren. Steek door naar Senatorska-straat. Aan een pleintje stoten we op nog zo'n stadspaleis. Hier werd in 1913 een banket ter ere van la Grande Dame gehouden. Het heropgebouwde stadspaleis huisvest vandaag de Belgische ambassade... Het doet een belletje rinkelen: in het Sk?odowska-Curiemuseum hangen foto's van de mobiele x-ray-ambulances die Maria samen met haar dochter Irene bediende in en rond Hoogstade tijdens Wereldoorlog I!

Met de metro hoppen we naar Politechnika, de zetel van de gelijknamige universiteit en hogeschool. Het is een van de mooiste belle-epoquegebouwen van Warschau. In de hal staat een standbeeld van de wetenschapster, toen ze als doctor honoris causa werd gelauwerd.

Kogelinslagen

"Het is mijn droom om in Warschau een Oncologisch Instituut op te richten", staat te lezen op de gevel van het gelijknamige instituut (op Wawelska). Die droom wordt vanaf 1925 realiteit, dankzij donaties van Poolse emigranten in de VS. Met dat geld koopt ze een gram radium (kostprijs 60.000 dollar) en met de opbrengst ervan wordt het instituut opgericht - het opent de deuren in 1932. Hier duikt nog een Belgische link op: het metaal kwam uit de mijnen van Union Minière in Katanga, lees ik op een infobord in de inkomhal.

Tegenover de ingang treffen we een derde standbeeld van onze protagoniste. Maria zal de inhuldiging van het standbeeld helaas niet meer meemaken. De voortdurende blootstelling aan radioactieve elementen eist zijn tol: in 1934 sterft ze, 28 jaar na haar echtgenoot Pierre, in Parijs. Net zoals haar lichaam geschonden was, is ook dit beeld gehavend. Kogelinslagen uit de Tweede Wereldoorlog, zo blijkt.