Als uw patiënt een second opinion wil

De second opinion, en in sommige gevallen zelfs 'third opinion', is in opmars. Althans, dat is het aanvoelen van meerdere artsen die Artsenkrant de voorbije jaren sprak. Zo ook in Nederland, weet dr. Marij Hillen. De medisch psycholoog en onderzoeker aan AmsterdamUMC verdiepte zich de afgelopen jaren in het thema binnen de oncologie en de beweegredenen van patiënten om een second opinion te vragen.

Eerder onderzoek duidde erop dat patiënten met kanker op medisch vlak zelden baat hebben bij een dergelijk extra advies, zegt Marij Hillen. In het kader van haar doctoraat onderzocht ze enkele jaren geleden het vertrouwen van oncologische patiënten in hun arts.

"In de meeste arts-patiëntrelaties heeft de patiënt veel vertrouwen in zijn arts, maar soms schort er iets aan dat vertrouwen. In die gevallen zagen we dat patiënten vaak op zoek gingen naar een second opinion. Dat deed mij vermoeden dat er bij een second opinion meer speelt dan alleen het medische aspect."

Alles geprobeerd

In haar meer recente onderzoek waaraan zowel patiënten met kanker als medisch oncologen in Nederland deelnamen, boog ze zich met collega Vicky Lehmann over de second opinion. Ze nam vragenlijsten af bij alle betrokkenen en analyseerde geluidsopnamen van de second opinion-gesprekken. "Patiënten met kanker bevinden zich na hun diagnose vaak in een onzekere en kwetsbare situatie", zegt Marij Hillen. "Tegelijkertijd is er in de zorg een trend naar meer deelnemen aan en meebeslissen over het eigen zorgtraject."

Waartoe ook het aanvragen van een tweede advies behoort. De onderzoeker identificeerde daar meerdere redenen voor in haar onderzoek bij 77 kankerpatiënten. Een veelgenoemde reden is 'advies van een expert'. "Patiënten willen graag een bevestiging van hun diagnose, ze willen er zeker van zijn dat deze klopt", stelt Marij Hillen.

"Sommige van de patiënten in het onderzoek waren al in een vergevorderde, palliatieve fase. Eén patiënt werd zelfs op de brancard binnengereden bij de arts die de second opinion moest geven. Zowel patiënten als hun familie koesteren soms nog een laatste beetje hoop dat de arts in kwestie zal zeggen dat het allemaal één grote vergissing is geweest. Mensen willen het gevoel dat ze alles geprobeerd hebben."

Zelfde advies

Bij 1 op 5 patiënten speelde verminderd vertrouwen in de arts een rol om een second opinion aan te vragen. "Dat is minder dan we zelf verwacht hadden", zegt Marij Hillen daarover. "Want patiënten lieten zich tijdens het second opinion-gesprek wel erg negatief uit over de verwijzende arts, gaande van kritiek op een gebrek aan inzet voor de patiënt, tot het idee dat er fouten waren gemaakt ..."

"Wat we dan zagen is dat de arts die de second opinion gaf, nuanceerde en erop lette om niets te zeggen dat het vertrouwen in de eerste arts - nog meer - zou kunnen schaden. Immers, 9 op de 10 tweede meningen waren vrijwel gelijk aan de eerste mening. De meeste patiënten werden dan ook terugverwezen." Dat staat evenwel haaks op de verwachting van de meeste patiënten, ontdekte Marij Hillen. Zo hoopte 2 op de 3 patiënten dat de tweede mening zou afwijken van de eerste.

Als het tweede advies hetzelfde is als het eerste - in de overgrote meerderheid dus -, dan wil dit niet zeggen dat patiënten er geen baat bij hebben gehad. Marij Hillen: "Zo geven patiënten aan dat ze zich zekerder voelen door de bevestiging van de tweede mening. Ook zien we dat bij patiënten met een verminderd vertrouwen in hun arts, het vertrouwen herstelt wanneer de eerste mening bevestigd wordt."

(lees verder onder de foto)

Graag openheid

Nog een andere reden die patiënten noemden om een second opinion te vragen was de nood aan meer informatie. Opvallend, vindt Marij Hillen, "want is daarvoor altijd een second opinion nodig? Moet de patiënt die informatie niet krijgen bij de eerste arts? In veel gevallen was de eerste arts er zich echter niet van bewust dat de patiënt behoefte had aan bijkomende informatie, blijkbaar was die wens niet besproken."

Hillen vroeg de (eerste) artsen ook waarom zij dachten dat de patiënten in het onderzoek een second opinion hadden gevraagd. En wat zei dit volgens hen over het vertrouwen van de patiënt in hen als arts?

Marij Hillen: "Volgens de meeste artsen ' hoorde dit bij het beroep', sommige gaven aan dat ze het zelf ook zouden doen. Wel hebben artsen het er moeilijk mee wanneer er geen openheid is en de second opinion zonder hun medeweten gebeurt. Of als ze alles hebben gedaan wat in hun macht ligt om een patiënt te helpen, en die laatste toch een second opinion aanvraagt."

• Hillen, Marij A., et al. Assessment of Challenges Encountered by Dutch Oncologists When Patients Ask for Second Opinions. JAMA oncology 4.10 (2018): 1425-1426. DOI: 10.1001/jamaoncol.2018.3495.
• Lehmann, Vicky, et al. "Reducing uncertainty: motivations and consequences of seeking a second opinion in oncology." Acta Oncologica 59.12 (2020): 1512-1519. DOI: 10.1080/0284186X.2020.1794036.
• Lehmann, Vicky, et al. "Patient-provider communication during second opinion consultations in oncology." Patient Education and Counseling (2021). DOI: 10.1016/j.pec.2021.03.011.