Raadgevend Comité voor Bio-ethiek

Consensus over euthanasie bij dementie groeit

In een doorwrocht document geeft het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek een aantal adviezen over de manier waarop best wordt omgegaan met euthanasie bij dementie. De consensus is groot, hoewel  over een punt dissensus blijft bestaan.

Filip Ceulemans

Het advies van het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek over “euthanasie op basis van een voorafgaande wilsbeschikking bij bewuste personen van wie de wilsbekwaamheid en het vermogen hun wil te uiten onherstelbaar is aangetast” dat vandaag wordt gepubliceerd, kwam er niet op vraag van de politiek. Het was een eigen initiatief van het comité, dat zo inspeelde op een maatschappelijke vraag die al langer leeft.

Momenteel voorziet de wet twee types euthanasieverzoeken: het actueel euthanasieverzoek, geformuleerd dor een wilsbekwame persoon met de bedoeling het binnen afzienbare tijd – dagen of maanden – te laten uitvoeren; en een voorafgaande wilsverklaring voor een toekomstige situatie, die enkel in aanmerking kan worden genomen als basis voor een beslissing om euthanasie toe te passen wanneer de patiënt “lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke aandoening, niet meer bij bewustzijn is en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is”. Geen van beide mogelijkheden kan worden ingezet voor de uitvoering van euthanasie bij personen van wie wordt geoordeeld dat ze – hoewel niet buiten bewustzijn – niet langer wilsbekwaam zijn, als gevolg van een aandoening die precies die wilsbekwaamheid aantast.

Consensus

Het advies dat het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek uitwerkte, gaat uitdrukkelijk niet enkel over personen met neurodegeneratieve aandoeningen en in het bijzonder naar de symptomen van dementie die daarmee gepaard gaan, maar “beoogt alle situaties waarin het vermogen om zelfstandig te beslissen over een actueel verzoek om euthanasie aangetast is door een pathologie, hetzij geleidelijk, hetzij ten gevolge van een plotse gebeurtenis”.

Over een aantal punten bereikte het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek een consensus:

• Een antwoord bieden aan patiënten die geconfronteerd worden met een aandoening die hun wilsbekwaamheid aantast en die de mogelijkheid wensen om euthanasie aan te vragen zonder dat zij dit vervroegd moeten doen enkel om aan de voorwaarden van het huidige wettelijke kader te voldoen. De comitéleden bevelen unaniem aan het huidige wettelijk kader aan te passen om aan deze situatie tegemoet te komen.
•  De voorafgaande wilsverklaring als de relevante rechtsgrondslag voor het verzoek om euthanasie, die geldt als een vermoeden van een actuele wil.
• Het belang van de vroegtijdige zorgplanning als ondersteunend kader voor de patiënt en het zorgteam. Het is daarom essentieel dat deze voorafgaande wilsverklaring, in het kader van de zorgvuldige medische opvolging bij een progressieve aandoening, of daarbuiten in het kader van algemene gezondheidsopvolging indien die bestaat, wordt opgesteld met of ter kennis wordt gebracht van de behandelende arts (specialist of huisarts). Het is daarnaast belangrijk dat ze wordt besproken in het kader van de vroegtijdige zorgplanning.
• De euthanasie als antwoord op ondraaglijk lijden in de context van de onomkeerbare aantasting van de wilsbekwaamheid. Het Comité wenst uitdrukkelijk te erkennen dat de aantasting van de wilsbekwaamheid, veroorzaakt door een ongeval of een progressieve ziekte, naast fysieke en psychische en/of sociale componenten ook een eigen existentiële vorm van lijden kan veroorzaken, die moeilijk, zo niet onmogelijk te verzachten is.

Dissensus

Over de voorafgaande wilsverklaring als weerlegbaar of onweerlegbaar vermoeden, blijft wel dissensus bestaan. Een deel van de leden ziet de voorafgaande wilsverklaring als onweerlegbaar. De voorstanders van de het eerste standpunt vinden dat niemand anders – ook niet de arts die de persoon nauw volgt – in staat is om met zekerheid te betwisten wat de betrokkene in zijn voorafgaande wilsverklaring heeft aangegeven. De patiënt kan de verklaring altijd wijzigen of herroepen, zolang hij wilsbekwaam wordt beschouwd. Deze leden vinden wel dat een arts steeds het recht moet behouden om euthanasie te weigeren wanneer hij van mening is dat niet aan de wettelijke voorwaarden is voldaan, of wanneer hij een beroep wil doen op zijn gewetensclausule.

Een ander deel van de comitéleden beschouwt de voorafgaande wilsverklaring wel als weerlegbaar. Deze leden benadrukken dat, in tegenstelling tot het huidige kader van de voorafgaande wilsverklaring, de persoon die wilsonbekwaam is geworden, niet buiten bewustzijn is. Hij “beleeft zijn of haar leven”, ook al wordt dit beperkt door de ziekte. Daarbij blijft de persoon ervaringen opdoen die op het moment zelf betekenisvol kunnen zijn, en die voldoening, plezier of zelfs vreugde kunnen brengen, waarvan de uitdrukking eventueel duidelijk zichtbaar is. Geen rekening houden met wat de persoon ervaart zodra hij ziek is geworden en met wat hij uitdrukt, zou niet alleen betekenen dat men een a priori hiërarchie aanbrengt tussen het then-self en het now-self, maar betekent ook dat men het now-self ontkent door voorrang te geven aan wat geschreven is boven wat nu ervaren wordt.

De leden die dit tweede standpunt ondersteunen zijn van mening dat de voorafgaande wilsverklaring weliswaar een hoge legitimiteit bezit, maar dat deze niet absoluut mag zijn en dat het drievoudig vermoeden dat eraan ten grondslag ligt weerlegd kan worden wanneer er duidelijke en aanhoudende, dit zijn herhaalde tegenstrijdige signalen worden waargenomen die rechtstreeks van de betrokkene uitgaan en die het vermoeden van het aanhoudend verzoek en van ernstig lijden in twijfel trekken. Zij zijn echter van oordeel dat het bijzonder moeilijk is om de ondraaglijkheid van lijden te beoordelen zonder een diepgaand gesprek met de persoon zelf, een gesprek dat door de aard en het stadium van de aandoening mogelijk niet langer kan plaatsvinden.

De bal ligt nu in het kamp van de wetgever.