Leven onder druk
(Boek) De hogedrukmaatschappij: Waarom ligt de lat zo hoog?
Honderdduizenden Vlamingen lijden aan fysieke en mentale klachten waarvoor de geneeskunde geen duidelijke verklaring heeft. Alain Mahjoub suggereert dat de oorzaak niet in onze lichamen ligt, maar in de structuur van onze maatschappij zelf.
In De hogedrukmaatschappij houdt spoedarts en psychotherapeut Alain Mahjoub onze samenleving een confronterende spiegel voor. Hij baseert zich op onderzoek van de Nederlandse antropoloog Geert Hofstede, die culturen indeelde op basis van hun Masculinity/Femininity Index (MAS-score).
Hoe mannelijker een cultuur, hoe sterker de nadruk op competitie, economische groei en materieel succes – waarden die mogelijk ten koste gaan van zorg, verbondenheid en levenskwaliteit. Waar Japan met een score van 95 tot de meest mannelijke culturen behoort en Denemarken (16) tot de meest vrouwelijke, bevindt België zich ergens tussenin.
Toch ziet Mahjoub in ons land de nadelen van een masculiene, werkcultuur: hoge werkdruk, lage verbondenheid en eindeloze administratieve verantwoording. Contrasteer dat met de Zweedse fika: een dagelijkse koffiepauze waarin praten over werk verboden is. In België daarentegen lijkt controle de maatstaf, niet vertrouwen.
Presteren zal ik
Mahjoubs maakt een onderscheid tussen een commandosamenleving en onze huidige prestatiemaatschappij. In de commandosamenleving komt druk van bovenaf (denk aan de fabrieksbaas die het tempo van de lopende band verhoogt); in de prestatiemaatschappij hebben we die druk om almaar meer te doen geïnternaliseerd. We dwingen onszelf tot voortdurende prestatie, vanuit het geloof dat we alles kunnen als we maar willen. Dat ideaal, stelt Mahjoub, jaagt richting burn-outs, eenzaamheid en een verlies van betekenis.
Hij trekt die lijn verder buiten de werkvloer. Tweeverdieners proberen tegelijk goed te presteren op het werk, een huishouden 'uit de boekjes' te runnen en kinderen tot volwassenheid op te voeden. Dat laatste was een taak die vroeger door een bredere gemeenschap werd gedeeld. Dat 'cooperative breeding' (it takes a village to raise a child) heeft ons als mens succesvol gemaakt. Het wordt nog steeds beoefend door hedendaagse gemeenschappen van jagers-verzamelaars, voor wie onze notie van het 'kerngezin' absurd zou klinken.
Passie versmacht onder administratie
Een deel van de opvoeding hebben we uitbesteed aan scholen en leerkrachten. Maar ook daar zijn problemen: het onderwijsniveau in Vlaanderen gaat achteruit. Volgens rechtse stemmen omdat we jongeren te veel gepamperd hebben; hun remedie is dan strenger, strikter onderwijs met meer discipline. Mahjoub stelt dat net door meer oog te hebben voor mentaal welzijn van jongeren, het onderwijs beter wordt.
Hij verwijst daarbij naar Finland, waar de school pas om 9 uur of om 9:45 begint – beter afgestemd op het bioritme van pubers – en leerlingen niet individueel beoordeeld worden. Meer nog, er is zelfs geen onderwijsinspectie. Leerkrachten worden er niet zoals in België "tot in den treure gecontroleerd", waarbij hun passie versmacht wordt "onder administratie". (Als lezer van Artsenkrant mag u 'leerkrachten' in de vorige zin ook lezen als 'zorgverleners').
Mahjoub stelt tenslotte niet alleen een diagnose, maar ook een richting voor genezing voor. De oplossing ligt in herwaardering van “vrouwelijke” waarden: zorg, zingeving en verbondenheid.
Dat betekent niet alleen meer vrouwen in leidinggevende posities, maar ook een culturele verschuiving – weg van het ‘leven om te werken’, naar een samenleving waar werken het leven versterkt in plaats van verstikt.
De hogedrukmaatschappij laat zich zo lezen als een wake-upcall én een pleidooi voor cultuurverandering. De echte gezondheidscrisis wortelt in de waarden waarop we onze samenleving hebben gebouwd.
Alain Mahjoub, De hogedrukmaatschappij: Waarom ligt de lat zo hoog? Otheo, 2025.
