Ethics@KU Leuven over robotisering

Patiënt heeft recht op menselijk contact

ROBOTISERING Het recht op menselijk contact is voor Ethics@KU Leuven een grondrecht. Dat is het duidelijke standpunt dat de werkgroep inneemt in een positiepaper over de voortschrijdende robotisering van de samenleving.

Filip Ceulemans

De toenemende robotisering van de samenleving, zowel via fysieke robots als artificiële intelligentie, roept fundamentele ethische en medische vragen op over wat het betekent om ‘menselijke zorg’ te verlenen. In de positiepaper Robotisering en het recht op echt menselijk contact nemen auteurs* uit diverse faculteiten van de KU Leuven een genuanceerd, doch ook duidelijk standpunt in: menselijke interactie is intrinsiek waardevol en moet daarom beschermd worden als een grondrecht, ook binnen de gezondheidszorg.

Dat robotisering onmiskenbare voordelen biedt, wordt door de auteurs niet in twijfel getrokken. Efficiëntie, precisie, kostenbesparing en ondersteuning bij personeelstekorten zijn enkele van de voordelen. De essentie van zorg mag echter niet gereduceerd worden tot een technische uitvoering. Een zorgrelatie is meer dan een transactie. Ze omvat empathie, nabijheid en ‘skilled companionship’, kortom het ervaren van menselijke aandacht en betrokkenheid. Dit is essentieel voor het herstel, het vertrouwen en de waardigheid van patiënten.

'Menselijke interactie moet beschermd worden als een grondrecht'

Deskilling

Een tweede ethische uitdaging is het risico op verlies van klinische en intermenselijke vaardigheden. AI in diagnostiek – bijvoorbeeld bij radiologen – kan leiden tot ‘deskilling’ waarbij artsen hun kritisch beoordelingsvermogen verliezen als ze te sterk op algoritmen vertrouwen. Hetzelfde geldt voor het verdwijnen van empathisch en communicatief vermogen. Deze vaardigheden zijn moreel en existentieel van aard en vormen de kern van goede geneeskunde.

De auteurs vrezen dat een verregaande robotisering ertoe zal leiden dat menselijke zorgverlening een privilege dreigt te worden. Wie meer financiële middelen heeft, behoudt toegang tot persoonlijke zorgverleners, terwijl minderbedeelden het moeten doen met digitale zorgsystemen of zorgrobots. Dit tast het principe van gelijkheid, menselijke waardigheid en rechtvaardige zorgtoegang aan. Het risico op dehumanisering van kwetsbare patiënten is volgens de werkgroep een reëel risico.

“Ons pleidooi voor een grondrecht op menselijk contact is geen romantische reactie tegen technologische vooruitgang, maar een rationeel antwoord op de risico’s die ongecontroleerde robotisering met zich meebrengt”, concludeert de werkgroep.

 * Yvonne Denier, Joris De Schutter, Dirk De Wachter, Chris Gastmans, Raf Geenens, Lode Lauwaert, Sofie Royer, Tijs Vandemeulebroucke en Yennef Vereycken.