Elektronische sigaret: hulpmiddel bij rookstop of gevaar voor de volksgezondheid?

ERS-CONGRES Op het congres van de European Respiratory Society dit jaar hebben prof. McRobbie en prof. Görek Dilektasli hun mening over het gebruik van de elektronische sigaret als hulpmiddel bij rookstop uit de doeken gedaan.

De industrie promoot de e-sigaret als een veilig en doeltreffend alternatief voor de klassieke sigaret, maar er blijkt toch heel wat controverse te zijn over het gebruik ervan. De e-sigaret is voor het eerst in 2007 in het Verenigd Koninkrijk in de handel gebracht en heeft sindsdien de markt overspoeld. De tabaksindustrie heeft die gelegenheid te baat genomen om haar imago wat op te smukken. 

Hayden McRobbie, hoogleraar volksgezondheid aan de Queen Mary University in Londen, gaat uit van de stelling dat we vooral moeten proberen het risico te verkleinen. Volgens hem biedt de e-sigaret dan ook belangrijke voordelen voor de volksgezondheid. De e-sigaret zou minder schadelijk zijn dan een gewone sigaret en zou dus de totale prevalentie van roken in de strikte betekenis van het woord verlagen, en dan hebben we het nog niet over de daarmee samenhangende nicotineverslaving.

Rookstop

Recente e-sigaretten kunnen echter een even hoge nicotinespiegel teweegbrengen als een gewone sigaret (vergelijkbare farmacokinetiek). Dat verklaart waarschijnlijk waarom de e-sigaret effectiever is bij het volhouden van een rookstop dan nicotinevervangers (pleister, kauwgom,…). Meerdere goede gerandomiseerde, gecontroleerde studies hebben nicotinevervangers vergeleken met de e-sigaret. Het percentage rookstop na een jaar bedroeg circa 10% met de e-sigaret en 6% met de nicotinevervangers (RR 1,59, 95% BI: 1,30-1,93). In een andere grootschalige gerandomiseerde, gecontroleerde studie bedroeg het percentage biochemisch bevestigde rookstop na zes maanden respectievelijk circa 28,4% en 9,6%.

De e-sigaret blijkt even effectief te zijn bij rookstop als varenicline (RR: 2,37, 95% BI: 1,73-3,24) en blijkt effectiever te zijn dan nicotinevervangers, nogmaals zonder rekening te houden met de nicotineverslaving, het feit dat de e-sigaret in principe op lange termijn zal worden gebruikt, en de andere daarmee samenhangende risico’s. Prof. McRobbie hamert erop dat het risico daalt als je overschakelt van gewone sigaretten op een e-sigaret.

We moeten echter nog veel inspanning leveren inzake volksgezondheid. De meeste rokers gebruiken geen hulpmiddel als ze willen stoppen met roken. Er blijken sterke aanwijzingen te zijn dat de e-sigaret helpt bij het stoppen met roken en dat het risico daalt als rokers volledig overschakelen op de e-sigaret. Het gebruik van de e-sigaret moet echter stellig worden ontraden bij niet-rokers en jongeren. Daarom is het zo belangrijk een strikte regelgeving in te voeren.

Prof. Asli Görek Dilektasli, pneumologe aan de Uludag Universiteit (Turkije), is het daar toch niet helemaal mee eens. Feit is dat het tabaksgebruik al tientallen jaren aan het dalen is. Die daling is ingezet voor de commercialisering van de e-sigaret in Europa in 2007 en is sindsdien niet duidelijk toegenomen.

Cytotoxisch

Nicotine zelf is niet ongevaarlijk. Nicotine veroorzaakt metabole afwijkingen (met name van de serumlipiden) en hart- en vaataandoeningen (via toxiciteit voor het endotheel), is kankerverwekkend en resulteert in een minder goede rijping van de hersenen, vooral bij roken tijdens de adolescentie: hogere incidentie van psychiatrische aandoeningen, minder goede cognitieve prestaties en aandachtsproblemen. Minder bekend is dat nicotine een onafhankelijke risicofactor voor diabetes is. Chronisch roken zou ook andere letsels kunnen veroorzaken zoals nierfibrose, hartfibrose en leverfibrose.

Naast nicotine worden in de e-vloeistof honderden stoffen gebruikt die schadelijk zijn voor het lichaam. Er worden tal van smaken in gedaan, die (soms ernstige) cytotoxische effecten hebben. Volgens meerdere in-vitrostudies heeft de e-sigaret een genotoxisch potentieel door vorming van kankerverwekkende stoffen zoals nitrosamines en formaldehyde. Op het congres van de American Thoracic Society in 2024 is een groot Koreaans cohortonderzoek, uitgevoerd bij meer dan vier miljoen mensen gepresenteerd, waarin is vastgesteld dat de incidentie van longkanker 2,7-maal hoger was bij ex-rokers die dampten, dan in de controlegroep.

Dampen kan meerdere klinische symptomen veroorzaken: hoest, dyspneu, nausea en verergering van angst. De e-sigaret verdubbelt het risico op bronchitis, astma en luchtwegobstructie. EVALI (E-cigarette and Vaping Associated Lung Injury) wordt beschreven bij gebruik van THC, maar wordt ook gezien met e-sigaretten die nicotine bevatten.

Dual use

De e-sigaret kan haar kwalijke effecten via verschillende wegen uitoefenen: 'gateway-effect' (niet-rokers, die beginnen te dampen), 'dual use' (gewone + e-sigaret) en 'relaps' (ex-rokers die via de e-sigaret opnieuw beginnen te roken). In een groot Amerikaans cohortonderzoek bij meer dan 26.000 mensen is vastgesteld dat niet-rokers vaker begonnen te roken als ze vapeten, dat ex-rokers dan gemakkelijker opnieuw begonnen te roken en dat actieve rokers vaker vapeten. Het schadelijkst voor de volksgezondheid is 'dual use' (hoogste risico op ontwikkeling van ziekteverschijnselen).

De Cochrane Collaboration heeft in 2025 een meta-analyse van 90 studies gepubliceerd die tot de conclusie is gekomen dat de e-sigaret, varenicline en cytisinicline de beste hulpmiddelen zijn bij rookstop. De studies die zijn verwerkt in de meta-analyse, vertonen echter meerdere zwaktes: ernstige methodologische problemen (slechts tien studies met een laag risico op bias), een korte follow-up (van hoogstens een jaar) en een vergelijkingsbias. In die studies is geen rekening gehouden met 'dual use'. Bovendien vapete 80% na een jaar nog altijd. M.a.w. er is dus een andere verslaving opgetreden zodat je eigenlijk niet mag spreken van rookstop in de strikte betekenis van het woord.

De effecten van de e-sigaret op de gezondheid op lange termijn zijn overigens nog niet bekend. Conform de eed van Hippocrates ('primum non nocere') vindt prof. Görek Dilektasli het dan ook geen goed idee promotie te maken voor de e-sigaret. De beleidsmensen zouden volgens haar vooral moeten streven naar een volledige nicotinestop.

De discussie blijft open.