'Laat ons screening behandelen zoals het hoort'
De reactie van de Diabetes Liga, Stop Darmkanker en Voka (zie p. 24) toont dat we het eens zijn over fundamentele principes: dat screening voordelen kan hebben en een middel kan zijn om sterfte te voorkomen, maar dat het ook schade veroorzaakt en ondoordacht inzetten dus geen goed idee is.
Waarschuwen voor de nadelen van diagnose-expansie en ondoordachte screening is net wat het Nederlandse rapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (zie p. 22-23) ook doet.
Screening die een bewezen meerwaarde heeft, moet zeker niet op de schop. Dikkedarmkankerscreening en screening naar diabetes type 2 horen bij deze groep. Maar er gebeurt ook screening waarvoor het bewijs ontbreekt of waarvoor er bewijs bestaat dat de nadelen groter zijn dan de voordelen.
De lage participatie in de erkende screeningsprogramma’s is een punt van aandacht. Anderzijds is deelname een individuele keuze. Zeggen dat eerlijk communiceren over de nadelen de deelname zal ondergraven, is zeggen dat we beter zwijgen over deze nadelen. Dit staat haaks op de internationaal geaccepteerde screeningscriteria dat iedereen vrij en met alle nodige informatie moet kunnen beslissen over deelname.
'Zeggen dat eerlijk communiceren over de nadelen de deelname zal ondergraven, is zeggen dat we beter zwijgen over deze nadelen'
De stelling dat meer screening duizenden levens per jaar zou redden, wordt niet ondersteund door wetenschappelijk betrouwbare evidence. De effecten van screening zijn matig en enkel voor kankerspecifieke mortaliteit, behalve voor longkankerscreening waar wel een effect op totale mortaliteit werd aangetoond en mensen dus effectief langer leven door deelname.
In het KCE-rapport over de performantie van de Belgische gezondheidszorg van 2024 wordt het jaarlijks aantal vermijdbare overlijdens door preventie geschat op 244 voor mannen en 114 voor vrouwen per 100.000 inwoners. Het jaar van deze schattingen was 2020, het jaar waarin covid-19 verantwoordelijk was voor ongeveer 30.000 overlijdens die volgens de definitie (deels) voorkomen hadden kunnen worden door preventie, namelijk door vaccinatie tegen covid (die we toen nog niet hadden). Zie ook pagina 114 van KCE-rapport 376A.
Van de vermijdbare sterfte door preventie is longkanker de meest frequente doodsoorzaak, gevolgd door COPD en cardiovasculaire aandoeningen. Streven naar een rookvrije generatie en mensen helpen stoppen met roken zal deze sterfte sterker doen dalen dan welke screening ook.
Laat ons screening behandelen zoals het hoort: als een potentieel krachtig maar ook gevaarlijk instrument dat enkel na zorgvuldige evaluatie op gezonde mensen mag worden losgelaten: dus binnen georganiseerde programma’s waar de kwaliteit van screening, opvolging en behandeling wordt gewaarborgd.
Ann Van den Bruel - Algemeen directeur KCE
Dit is een ingekorte versie. Lees de volledige versie op artsenkrant.com.
Lezersbrief: Gevoelige snaar
De kritische bedenkingen van Ann Van den Bruel en Patrick Vankrunkelsven over ondoordachte screening, hebben blijkbaar een gevoelige snaar geraakt.
De auteurs van het opiniestuk (zie p. 24) maken wel een rekenfout als ze zeggen dat er in ons land duizenden burgers per jaar meer overlijden door een gebrek aan preventie. Het aantal van 14.000 vermijdbare overlijdens komt vermoedelijk uit het OECD-rapport Health at a Glance 2023, dat voor ‘mortality from avoidable causes’ 121 doden per 100.000 rapporteert. In Nederland was dat 113 per 100.000. Het verschil met België bedraagt dus 8 per 100.000, wat op 11 miljoen inwoners ongeveer duizend vermijdbare overlijdens is, en niet ‘duizenden’.
Bovendien citeren de auteurs selectief; voor Duitsland is het cijfer 129 per 100.000 en voor Oostenrijk is het 141 per 100.000. In Oostenrijk, het land met de hoogste uitgave voor preventie (in 2021 meer dan 1,2 percent van het BNP), is de vermijdbare mortaliteit dus hoger dan België.
Het is overigens niet duidelijk wat de foutmarge is in deze OESO-cijfers. Worden de cijfers voor België onderschat omwille van bevoegdheidsverdeling, of doordat preventieve handelingen tot curatieve zorg gerekend worden? Een suggestie voor een doctoraatsonderzoek.
Het zal de auteurs bekend zijn dat in ons land meer dan 9.000 mensen per jaar overlijden ten gevolge van roken. Verminderen van het aantal rokers blijft de meest efficiënte preventieve maatregel.
Dr. Martin Hiele, gastro-enteroloog, prof. em. KU Leuven
Reactie van de auteurs
We zijn het ermee eens dat cijfers met de nodige zorg moeten worden geïnterpreteerd. Maar dat mag niet afleiden van de essentie. De OECD-cijfers voor Europese landen hanteren sinds 2011 een standaard voor rapportage. Het verschil met Nederland is inderdaad ‘beperkt’ tot 1.000 vermijdbare overlijdens per jaar – volgens ons nog reden genoeg tot actie. Het feit dat België het beter doet dan Duitsland of Oostenrijk maakt ons punt niet minder urgent. We willen ons laten inspireren door landen die beter scoren, niet door landen die het slechter doen.
Meer geld leidt niet automatisch tot betere uitkomsten. Het gaat ons niet louter om de grootte van het budget, maar om wat je ermee doet: doelgericht screenen, risicogroepen bereiken, en gezondheid integreren in alle beleidsdomeinen.
Tot slot: we zijn het volledig eens met de stelling dat rookstop één van de meest kosteneffectieve preventieve maatregelen is.
