Huisartsen leven op grote voet

ECOLOGIE Huisartsen moeten meer aandacht besteden aan de impact van het klimaat op de volksgezondheid. Ook de eigen impact van de huisarts op het klimaat verdient meer aandacht. Dat was de boodschap van de Gentse huisarts Arne Dambre tijdens een symposium dat de Dodoenskring wijdde aan de ecologische voetafdruk van de geneeskunde.

Pieken van oversterfte in de zomermaanden zijn geen zeldzaamheid meer. Sprekend is het voorbeeld van augustus 2020 toen zo’n piek werd vastgesteld. Meteen denken we dan aan de impact van covid-19 dat toen een nieuwe golf kende. De pandemie was goed voor ongeveer de helft van de overlijdens in die maand. De andere helft van de sterfgevallen kon in grote mate worden verklaard door de hittegolf die ons land teisterde. “De hittegolf en de impact ervan op de bevolking, geeft het antwoord op de vraag waarom we ons als (huis)artsen niet uitsluitend moeten bezighouden met de gezondheid van onze patiënten, maar ook met de gezondheid van onze planeet”, zegt Arne Dambre. “Niet voor niets zegt de Wereldgezondheidsorganisatie dat in de 21ste eeuw klimaatverandering de grootste bedreiging voor de wereld vormt.”

Bij de impact van klimaatverandering op de volksgezondheid, denkt men vaak spontaan aan weersveranderingen. Hittegolven veroorzaken bijvoorbeeld een toename van het aantal cardiovasculaire aandoeningen. Volgens een studie die in 2023 in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Medicine verscheen, was er in 2022 in Europa sprake van een oversterfte van 70.000 mensen. Bij een ongewijzigde klimaatpolitiek stijgt dat aantal in 2040 tot gemiddeld 94.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar en in 2050 tot 120.610 overlijdens.

Extreme weersituaties

Maar ook andere aspecten van klimaatverandering hebben een invloed op de volksgezondheid. Overstromingen en andere extreme weersituaties leiden tot blessures, zowel fysieke als mentale. Luchtvervuiling zorgt voor een toename van zowel astma als cardiovasculaire aandoeningen. Door het opschuiven van warme regio’s krijgen insecten en parasieten vrij spel in grotere delen van de wereld met als gevolg een wijdere verspreiding van malaria, dengue, het hantavirus, riftdalkoorts, chikungunya of het West-Nijlvirus. Een verslechtering van de waterkwaliteit leidt op zijn beurt tot het vaker of opnieuw opduiken van cholera, leptospirosis en chryptosporidiosis en is ook verantwoordelijk voor onder meer ondervoeding en diarree.

Wereldwijd is de sector van de gezondheidszorg goed voor 4,4% van de CO2-uitstoot. In België ligt dat percentage met 7,7% nog een pak hoger. Behoorlijk hoge cijfers. Ter vergelijking: de luchtvaartsector is goed voor 2,5% van de globale CO2-uitstoot. Een Zwitserse studie, in 2022 verschenen in Environmental Health, berekende dat een raadpleging bij een huisarts gemiddeld goed is voor 4,8 kg CO2, waarbij het gebruik van geneesmiddelen en een eventuele doorverwijzing niet worden meegerekend. De hoge voetafdruk wordt vooral veroorzaakt door het transport van arts en/of patiënt (45,7%).

Aerosols

Een Britse studie rapporteert nog veel meer verontrustende cijfers. Volgens de studie in The Lancet Planetary Health zorgt een gemiddelde raadpleging voor een uitstoot van 66 kg CO2, waarbij vooral het gebruik van drijfgassen in aerosols de grote boosdoener is. Dosisaerosols bevatten fluorkoolwaterstoffen die een broeikaseffect hebben dat 1.430 tot 3.220 keer sterker is dan dat van CO2. Daardoor hebben ze een koolstofvoetafdruk van 10 tot 35 kg CO2 per puffer. Ter vergelijking: de uitstoot van een gemiddelde auto is 200 gram CO2 per kilometer. Daardoor is de CO2-uitstoot van één puffer ongeveer gelijk aan die van een autorit van Brussel naar Parijs.

Hoe kan een huisarts zijn ecologische voetafdruk verminderen? Arne Dambre ziet drie invalshoeken: patiëntgerichte interventies, praktijkgerichte interventies en ‘health advocacy’. Onder patiëntgerichte interventies verstaat de Gentse huisarts in eerste instantie het meer bewust voorschrijven van geneesmiddelen. “Kies bijvoorbeeld voor een droogpoederinhalator. Het BCFI is daarbij een handig hulpmiddel omdat het vermeldt welke drijfgassen er in een puffer zitten. Schrijf je toch een aerosol voor, kies dan voor de minst schadelijke.” Bij geriatrische patiënten kan zogenoemd ‘deprescribing’ een oplossing bieden. “Vermijd problematische polyfarmacie.”

'Goede klinische praktijkvoering moet een kleine ecologische voetafdruk hebben'

Beter-niet-doen

Onnodige zorg moet vermeden worden. In de Verenigde Staten zou maar liefst 20% van de zorg onnodig zijn. “Manieren om onnodige zorg te vermijden, zijn het strikt toepassen van EBM en een keuze voor shared decision waarbij in gesprek wordt gegaan met de patiënt over bijvoorbeeld vroegtijdige zorgplanning. Op die manier kunnen ongeplande en ongewenste opnames vermeden worden.”

Nederland kent het principe van ‘beter-niet-doen’, waarvan de aanbevelingen zijn opgenomen in de NHG-richtlijnen. Een voorbeeld? Schrijf niet standaard ontstekingsremmers voor bij mensen met een acute voorhoofdsholteontsteking. Of schrijf geen antipsychotica (quetiapine of sederende antihistaminica) voor bij slapeloosheid. Ook preventie levert een bijdrage aan een lagere voetafdruk omdat het (op termijn) de vraag naar zorg doet verminderen.

The British Medical Journal lanceerde al in 2016 het principe van ‘co-benefits’ die zowel voor de gezondheid als voor het klimaat goed zijn. Neem waar mogelijk de fiets in plaats van de auto. Een andere aanbeveling is om de natuur in te trekken. Onderzoek toonde al vaak aan dat in de natuur vertoeven een positieve invloed heeft op de gezondheid. Dirk Avonts, Hans Keune en Roy Remmen schreven er zelfs het boek Natuur op doktersvoorschrift over. Bovendien zal iemand die vaak in de natuur zit er makkelijker voor opkomen.

Advocaat van de planeet

Onder de praktijkgerichte acties valt het promoten van duurzame verplaatsingen, zowel door de patiënt als door de arts. Tele- en videoconsultaties kunnen hier bij helpen omdat ze verplaatsingen voorkomen. In de huisartsenpraktijk moet aandacht worden besteed aan een verminderd energieverbruik, dat bij voorkeur afkomstig is van hernieuwbare energie. De keuze voor duurzaam, dus maximaal herbruikbaar, materiaal past hier eveneens in, net als een correct beheer van de afvalreductie. “Het Nederlands Huisartsengenootschap (NHG) en de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) stellen op hun website het gratis E-book 'De Groene Huisartsenpraktijk' vol met tips ter beschikking”, geeft Arne Dambre mee.

Tot slot roept Arne Dambre huisartsen op om ‘advocaat van de planeet’ te worden. “Patiënten hebben nog steeds groot vertrouwen in hun huisarts. Wij kunnen hen beïnvloeden door ons duidelijk uit te spreken ten voordele van klimaatacties. Een gezonde planeet betekent immers gezonde mensen. De Royal College of GP’s in Groot-Brittannië stelt dat een goede klinische praktijkvoering zowel kwaliteitsvol als met een kleine koolstofvoetafdruk kan zijn. Ik zou daar willen van maken: goede klinische praktijkvoering moet een kleine ecologische voetafdruk hebben.”

 >> nhg.org/praktijkvoering/duurzaamheid/e-boek-de-groene-huisartsenpraktijk/