Pasteur en de antivaxxers

In zijn boek 'Pasteur et les antivax' wijst historicus Jean-Luc Chappey op overeenkomsten tussen het verzet tegen de coronavaccins en de weerstand tegen de inzichten van Louis Pasteur aan het einde van de 19de eeuw.

De WHO heeft de term ‘infodemie’ bedacht om de epidemie van valse informatie tijdens de covidcrisis te beschrijven…
Jean-Luc Chappey: Het is een woordspeling die de leden van de WHO hebben bedacht om de zeer heterogene stortvloed aan informatie te beschrijven die de sociale media overspoelde. Helaas namen de traditionele en dominante media deze soms over, door een gebrek aan ervaring in het omgaan met complexe gegevens. Ik denk hierbij met name aan de berichtgeving over mondmaskers.
Het bezoek van president Emmanuel Macron aan professor Raoult in Marseille (een omstreden arts en microbioloog die hydroxychloroquine als behandeling voor covid-19 voorstelde, n.v.d.r.) was ook geen goed signaal. Macron realiseerde zich niet welke invloed dit op de medische wereld had: hierdoor droeg hij bij aan de verwarring tussen artsen en de figuren die in de 19de eeuw 'charlatans' werden genoemd.

Sociale kloof

De covidcrisis legde ook de sociale en regionale verdeeldheid in Frankrijk bloot...
Een van de doelstellingen van dit boek is ons eraan te herinneren dat deze medische kwestie evenzeer een politieke als een wetenschappelijke zaak was: het is altijd beter om voorlichting te geven vooraleer een epidemie uitbreekt. Dat was even duidelijk tijdens de pestepidemie in Marseille in 1720 als tijdens covid in 2020.
In Frankrijk heeft de regering een aantal comités opgericht, maar deze waren soms niet in staat informatie bij het publiek te krijgen. Sterker nog, deze commissies spraken niet eens meer met elkaar. Uiteindelijk werd informatie tot een minimum beperkt, wat het moeilijker maakte om in crisistijd politiek te bedrijven.

Men stelde dat het land in oorlog was met het virus – een attitude die hand in hand ging met infantilisering, alsof de staat te maken had met opstandige tieners.
Precies. In het boek maak ik het onderscheid tussen de beschavende elites en de kinderlijke mensen: al ten tijde van de Franse Revolutie bestond de idee dat er gevormde elites zijn die kennis bezitten, en een bevolking die opgevoed, beschaafd en nu gevaccineerd dient te worden. Veel wetenschapshistorici hebben al gewaarschuwd voor deze groeiende kloof, waarbij gesteld wordt dat de wetenschap zo complex is dat ze niet langer kan worden gepopulariseerd voor mensen – die er uiteindelijk niets van zouden begrijpen.

In de jaren tachtig kregen meer dan 1.200 hemofilielijders bloed dat was besmet met hiv. Heeft dat schandaal invloed gehad op de publieke opinie?
Natuurlijk. En door de herhaaldelijke medische schandalen is voorlichting des te belangrijker, met name voor vaccinatiebeleid. Een vaccin is immers niet vanzelfsprekend: dat was al zo in de tijd van Pasteur. Wie produceert de vaccins? Met welk doel? Dat zijn terechte vragen.
Er zit een bepaalde periode tussen het moment waarop je gevaccineerd wordt en het moment waarop je beschermd bent. Soms kunnen er ongelukken gebeuren. Dit moet allemaal uitgelegd worden, maar heel vaak wordt dit aspect verwaarloosd.

Vaccinatiesolidariteit

Betekent vaccinatie dat je bevestigt dat je bij de Republiek hoort?
Dat was Pasteurs grote overwinning in de periode 1885-1900, waarin de Franse Republiek voor grote uitdagingen stond. Pasteur is erin geslaagd de natie te herscheppen door de extremen opzij te zetten en te promoten wat destijds solidariteit werd genoemd: de gedachte dat men om een goede burger te kunnen zijn, een gevaccineerde burger moet zijn. De Republiek rekent nu op deze nieuwe vaccinsolidariteit.

U noemt onderzoeker Jolanta Skomska-Godefroy, die schrijft dat vaccins juist tijdens epidemische crises het meest omstreden zijn...
Wachten tot er een crisis ontstaat voordat je iets uitlegt, is nooit een goede tactiek. Het hoogtepunt van de crisis valt samen met een periode waarin de meest kwetsbare mensen het meest worden getroffen door deze desinformatie en fantasieën. Dat is niet het moment om het vaccin te verkopen. Degenen die zich laten vaccineren, zijn degenen die er bij voorbaat van overtuigd zijn. En helaas zijn dat er steeds minder. Het is niet tijdens een crisis dat je sceptici zal overtuigen.

'Het hoogtepunt van de gezondheidscrisis valt samen met een periode waarin de meest kwetsbare mensen het meest worden getroffen door desinformatie en fantasieën'

In Frankrijk was er veel meer angst voor het virus dan in België. Was er ook meer angst voor de overheid?
De staat heeft die angst gevoed met het verplichte coronacertificaat. De lockdown diende, zoals we weten, als een experiment in gedwongen populatiebeheer, maar met volkomen absurde instructies. Bijvoorbeeld een verbod om naar buiten te gaan als je aan een strand woont, en bewaking met drones. Het interessante is dat dit alles gepaard ging met totale veerkracht van de bevolking. Achteraf gezien lijkt die ervaring leerzaam. Het toont dat een land als Frankrijk zich heel snel open kan stellen voor bestuursmethoden die minstens als autoritair kunnen worden omschreven.