Nobelprijs geneeskunde

Perifere immuuntolerantie ontrafeld

De Nobelprijs voor geneeskunde werd vanochtend toegekend aan Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell en Shimon Sakaguchi voor hun baanbrekende ontdekkingen over perifere immuuntolerantie, die voorkomt dat het immuunsysteem het eigen lichaam beschadigt.

Filip Ceulemans

Elke dag beschermt ons immuunsysteem ons tegen duizenden verschillende microben die proberen ons lichaam binnen te dringen. Al deze indringers zien er anders uit, en velen hebben overeenkomsten met menselijke cellen ontwikkeld als een soort camouflage. Hoe bepaalt het immuunsysteem dan wat het moet aanvallen en wat het juist moet beschermen?

Mary Brunkow (Institute for Systems Biology, Seattle, USA), Fred Ramsdell (Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, USA) en Shimon Sakaguchi (Osaka University, Osaka, Japan) ontvangen de Nobelprijs voor hun fundamentele ontdekkingen op het gebied van perifere immuuntolerantie. De laureaten identificeerden de ‘veiligheidsagenten’ van het immuunsysteem: regulerende T-cellen, die voorkomen dat immuuncellen ons eigen lichaam aanvallen.

Auto-immuunziekten

“Hun ontdekkingen zijn van doorslaggevend belang geweest voor ons begrip van hoe het immuunsysteem werkt en waarom we niet allemaal ernstige auto-immuunziekten ontwikkelen,” zegt Olle Kämpe, voorzitter van het Nobelcomité.

Shimon Sakaguchi zwom tegen de stroom in toen hij in 1995 de eerste belangrijke ontdekking deed. In die tijd waren veel onderzoekers ervan overtuigd dat immuuntolerantie uitsluitend ontstond doordat potentieel schadelijke immuuncellen in de thymus werden geëlimineerd, via een proces dat centrale tolerantie wordt genoemd. Sakaguchi toonde aan dat het immuunsysteem complexer is en ontdekte een tot dan toe onbekende klasse van immuuncellen die het lichaam beschermen tegen auto-immuunziekten.

Mary Brunkow en Fred Ramsdell deden in 2001 een cruciale ontdekking toen ze het mechanisme uitlegden dat een specifieke muizenstam bijzonder vatbaar maakte voor auto-immuunziekten. Ze ontdekten dat deze muizen een mutatie hadden in een gen dat ze Foxp3 noemden. 

Klinische proefstadia

Twee jaar later wist Shimon Sakaguchi deze ontdekkingen te verbinden. Hij bewees dat het Foxp3-gen de ontwikkeling aanstuurt van de cellen die hij in 1995 had geïdentificeerd. Deze cellen, nu bekend als regulerende T-cellen, houden andere immuuncellen in de gaten en zorgen ervoor dat ons immuunsysteem onze eigen weefsels tolereert.

De ontdekkingen van de laureaten vormden het startpunt van het onderzoeksveld perifere tolerantie en hebben de ontwikkeling van medische behandelingen voor kanker en auto-immuunziekten sterk gestimuleerd. Dit kan ook leiden tot succesvollere transplantaties. Verschillende van deze behandelingen bevinden zich momenteel in klinische proefstadia.