Hoe obesitas en voedingsgerelateerde NCD reduceren?

Vandenbroucke : ‘Een pilletje is geen duurzaam antwoord op obesitas’

OBESITAS De helft van de Belgen heeft overgewicht, en 18% lijdt aan obesitas. Zelfs een op de vijf kinderen heeft overgewicht. Reden voor de FOD Volksgezondheid om in een symposium te pleiten voor meer gezonde voeding.

Erik Derycke

Koningin Mathilde opende het symposium en pleitte voor een ambitieus en alomvattend beleid voor gezonde voeding waarin de mens centraal staat. “Goed zorgbeleid gaat niet alleen over cijfers en structuren, maar ook over het luisteren naar mensen die zelf ziek zijn en hun omgeving die er vaak mee onder lijdt.”

De koningin verwees naar eerdere beleidsinitiatieven rond obesitas, maar waarschuwde dat er continuïteit moet zijn tussen zorg voor kinderen en voor volwassenen.

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke wil dat België een versnelling hoger schakelt in de strijd tegen obesitas en voor gezonde voeding.

De cijfers uit de jongste Voedselconsumptiepeiling van Sciensano tonen dat er nog een lange weg af te leggen is, aldus Vandenbroucke, die sterker wil inzetten op preventie en op opvolging in de eerste lijn dan op behandelingen met de nieuwe generatie eetlustremmers. “Een pilletje is geen duurzaam antwoord op obesitas”, besloot Vandenbroucke.

Snelle winst

Ook Hans Kluge, regionaal directeur voor Europa bij de WHO, wees erop dat preventie effectiever en kostefficiënter is dan het behandelen van niet-overdraagbare ziekten (NCD). Beleidsmakers die mopperen dat investeren in preventie pas op lange termijn rendeert, wees hij op een lijst met 25 ‘quick buys’ die al op vijf jaar resultaten opleveren.

Kluge gaf Vandenbroucke een pluim, omdat hij ervoor heeft gezorgd dat België als eerste land in Europa wegwerpvapes heeft verboden. Met hetzelfde lef moeten overheden de marketing, etikettering en prijszetting van ongezonde voeding durven te reguleren, stelde Kluge.

'Vaak geen keuze'

Anna Taylor, directeur van de Britse ngo The Food Foundation, kwam ervaringen van aan de overzijde van het Kanaal delen. Zij belichtte de ‘junk food cycle’ die voedingsfabrikanten ertoe aanzet om voeding met veel vet, suiker en zout op de markt te brengen en steeds nieuwe momenten te verzinnen om die te consumeren.

De winsten daarvan zijn voor de aandeelhouders, de lasten voor de maatschappij: obesitas kost de Britse NHS elk jaar 12 miljard pond, en de totale economische impact wordt geschat op 126 miljard pond.

'Als je mensen bevraagt, zeggen ze dat ze eigenlijk geen keuze hebben; gezonde voeding is moeilijker te vinden of veel duurder'
– Anna Taylor - The Food Foundation

Om die cyclus te doorbreken, publiceerde de Britse regering afgelopen zomer het plan ‘Good Food Cycle’.

Overheidsingrijpen in voeding roept echter altijd weerstand op, zei Taylor. “Er wordt vaak geschermd met de karikatuur van een ‘nanny state’ waarbij de overheid zegt wat we wel of niet mogen eten. Mensen moeten zelf maar kiezen wat ze eten, luidt het dan. Maar wat blijkt: als je mensen bevraagt, zeggen ze dat ze eigenlijk geen keuze hebben; gezonde voeding is moeilijker te vinden of veel duurder.”

Taylor uitte ook haar bezorgdheid dat er geen gevoel van urgentie bestaat over de epidemie van overgewicht en obesitas, die ze 'een ramp in slow motion' noemde. De sleutel tot succesvol overheidsingrijpen is volgens haar dat niet alleen vakministers maar ook de eerste minister mee aan boord moet zijn.

Gezien de voorgeschiedenis van premier Bart De Wever moet die wel te overhalen zijn, zullen vele aanwezigen gedacht hebben.

Belg houdt zich niet aan aanbevelingen

Nicolas Berger (Sciensano) noemde de resultaten van de jongste Voedselconsumptiepeiling ronduit alarmerend. De meerderheid van de Belgen consumeert te weinig voedingsmiddelen of dranken die worden aanbevolen, en te veel voedingsmiddelen of dranken die worden afgeraden (zie grafiek).

Zo haalt slechts 1% van de volwassenen de aanbevolen hoeveelheid volkoren graanproducten, en eet 91% meer bewerkt rood vlees dan aanbevolen. Het gaat daarbij niet over kleine overschrijdingen, zei Berger: wie te veel rood vlees eet, consumeert gemiddeld zes keer meer dan de aanbevolen hoeveelheid.

Het percentage volwassenen dat voldoende melk en melkproducten consumeert, is de voorbije tien jaar dan weer gedaald van 18% naar 12%.

Een moeras van ongezonde voeding

Stefanie Vandevijvere (Sciensano) zoomde uit naar voeding in de leefomgeving. Zoals Anna Taylor al aanstipte, is de beschikbaarheid een van belangrijkste factoren die bepalen wat mensen eten. In de media wordt daarbij vaak gefocust op ‘voedselwoestijnen’ (food deserts) – gebieden waar gewoon geen aanbod van verse en gezonde voeding is. In het sterk verstedelijkte België leeft slechts 2,8% van de bevolking in een voedselwoestijn.

Een veel groter probleem in ons land zijn ‘voedselmoerassen’ (food swamps): gebieden waar voeding van lage kwaliteit (denk aan frituren, kebabzaken en fastfoodketens) in hoge mate beschikbaar is. Maar liefst 88% van de Belgen woont in zo’n omgeving.

Eerder onderzoek van Sciensano toonde een duidelijke link aan tussen ongezonde voedselomgevingen rond scholen en het gewicht van schoolkinderen. Het nieuws dat fastfoodketens 250 nieuwe restaurants willen openen in België, vindt Vandevijvere dan ook beangstigend. Volgens haar is er dringend wetgeving nodig die lokale besturen toelaat de aanwezigheid van fastfood in schoolomgevingen te beperken. “Interventies op de omgeving hebben veel meer impact dan interventies op individueel gedrag”, besloot Vandevijvere.

'Interventies op de omgeving hebben veel meer impact dan interventies op individueel gedrag'
– Stefanie Vandevijvere (Sciensano)

Regelgeving en economische sturing

Hoe de overheid dan wel kan ingrijpen op de omgeving, werd belicht door Michiel De Bauw (KU Leuven/Sciensano). Het is niet dat de overheid niets doet: De Bauw inventariseerde meer dan 200 bestaande beleidsinstrumenten op de federale en regionale beleidsniveaus.

Wat opvalt is dat de nadruk daarbij vooral ligt op informeren en sensibiliseren, veel minder op regelgeving of economische sturing. “Er wordt nauwelijks werk gemaakt van het reduceren van ongezonde voeding.” Beleidsmakers zijn blijkbaar beducht voor de beschuldiging dat ze een ‘nanny state’ willen bouwen.

Nochtans blijkt een meerderheid van de bevolking te vinden voor meer regulering, zei De Bauw – al is de manier waarop wel belangrijk: zo is er al duidelijk minder steun voor belastingen op ongezonde voeding (zoals een ‘suikertaks’).