"Een gevangenis is geen psychiatrisch ziekenhuis"

In een open brief die Artsenkrant publiceerde, velt gevangenisarts Brecht Verbrugghe een vernietigend oordeel over de gezondheidszorg in de Belgische gevangenissen. Kathleen Van De Vijver, woordvoerster van het DG EPI (Directoraat-Generaal Penitentiaire Inrichtingen), reageert op de kritiek.

Dat de gezondheidszorg voor gedetineerden onder de FOD Justitie valt, en niet – zoals in de meeste andere landen – onder Volksgezondheid, is historisch zo gegroeid, zegt Kathleen Van De Vijver. Maar daar komt verandering in. “Tijdens vorige legislaturen werd al besloten dat de medische zorg voor gedetineerden onder de verantwoordelijkheid van Volksgezondheid zou komen te vallen, bij voorkeur zo snel mogelijk.”

“Daartoe wordt gefaseerd gewerkt en er worden proefprojecten opgezet. Fase 1 omvatte de overgang naar een ziekte- en invaliditeitsverzekering voor medische diensten buiten de gevangenissen; het pilotproject "Drugs en Detentie", dat van drie naar tien instellingen is uitgebreid; en de eerste lijn, die is toegevoegd aan de medische dienst, waaraan het Ministerie van Justitie ook met eigen personeel heeft bijgedragen.”

“Fase 2 bereidt de invoering voor van een ziekte- en arbeidsongeschiktheidsverzekering voor interne diensten (medicatiedekking is het eerste onderdeel).”

Privacy gewaarborgd

Brecht Verbrugghe kaartte in zijn open brief aan dat de vertrouwelijkheid van medische consulten in de gevangenis niet altijd gewaarborgd is. Kathleen Van De Vijver wijst erop dat de medische ethiek ook van toepassing is binnen penitentiaire inrichtingen: contacten moeten per definitie vertrouwelijk zijn. 

“Wanneer er beveiligingspersoneel aanwezig of in de buurt is (op verzoek van de arts, of vanwege het beveiligingsregime van de gedetineerde), is dit personeel verplicht de vertrouwelijkheid van de gesprekken te respecteren.”

Wanneer de directie op de hoogte wordt gesteld van problemen op dit gebied in een instelling, wordt er direct actie ondernomen.

Beperkte budgetten

In zijn open brief klaagt Brecht Verbrugghe aan dat door artsen voorgeschreven zorg (bijv. hepatitis C, geplande operaties) niet altijd wordt verleend. Van De Vijver wijst erop dat het juridisch systeem met beperkte budgetten werkt. “Er is geen financieringssysteem via de ziekteverzekering van het RIZIV, vandaar de noodzaak om medicatie te beheren tijdens detentie. Wij geven altijd behandelingen die door een arts zijn voorgeschreven.”

“Er was slechts één keer een probleem met de dure hepatitis C-medicatie, waarvoor destijds geen budget beschikbaar was. Een van de redenen waarom we de overdracht naar Volksgezondheid steunen, is juist omdat we vinden dat behandeling nooit om financiële redenen mag worden uitgesteld.”

“Wat er gebeurt, is dat we met medicijnlijsten werken. Zo geven we altijd de voorkeur aan generieke geneesmiddelen en volgen we actuele richtlijnen, zoals die over het voorschrijven van antibiotica, omdat die ook buiten onze context gelden. Voor ons maakt dit deel uit van het voeren van een goed en effectief beleid.”

Brecht Verbrugghe wees ook op het ontbreken van een coherent zelfmoordpreventiebeleid in gevangenissen. “Preventie is de verantwoordelijkheid van de Gemeenschappen. Hun verantwoordelijkheid voor preventie stopt niet bij de muren”, zegt Van De Vijver. “Daarnaast zijn de interne richtlijnen van het DG EPI ontwikkeld.”

Artsen worden wel begeleid

Volgens Van De Vijver worden gevangenisartsen niet aan hun lot overgelaten. “Er is een ondersteunende dienst op centraal niveau. We zijn allemaal gemakkelijk bereikbaar en beschikbaar, en er vinden periodieke vergaderingen plaats in elke gevangenis om de werkwijze te monitoren..”

“Er is een Nederlandstalige coördinator en een Franstalige coördinerend arts in Brussel (die ook in een gevangenis werkt), die gemakkelijk te bereiken zijn. Sinds enkele maanden zijn er ook regionale coördinatoren actief. Er zijn veel mensen bij wie een arts terecht kan met vragen of problemen.”

“Daarnaast stelt dr. Verbrugghe zelf geen vragen, terwijl zijn collega's in Haren dat wel doen. Alle artsen komen in aanmerking voor de verschillende trainingen die DGZG (Dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen) organiseert, maar het aantal deelnemers is beperkt..”

Geen psychiatrisch ziekenhuis

Volgens Verbrugghe gebeurt het dat psychisch kwetsbare personen zonder voorafgaande medische beoordeling in een isoleercel worden geplaatst. Dat klopt niet, zegt Van De Vijver. “Het gebruik van beveiligde cellen gebeurt nooit lichtzinnig of willekeurig. We gebruiken ze niet uit vrije wil, maar omdat we de rust en veiligheid van iedereen – gedetineerden en personeel – in bijzonder moeilijke omstandigheden moeten garanderen. We proberen het gebruik ervan altijd te vermijden.”

“Niemand wordt in isolatie geplaatst zonder voorafgaande medische beoordeling. Dat is niet alleen een wettelijke verplichting, maar ook essentieel voor de monitoring van de situatie. Medische monitoring blijft gedurende de isolatieperiode gegarandeerd. De resultaten van deze monitoring moeten worden vastgelegd in speciaal daarvoor bestemde logboeken en in het elektronisch patiëntendossier.”

“Een gevangenis is echter geen psychiatrisch ziekenhuis. Wij zijn daarom niet de aangewezen plek om gedetineerden of psychisch kwetsbare personen te huisvesten en hen de gespecialiseerde zorg te bieden die ze nodig hebben. Desondanks doen we ons best om hen, met de middelen die we tot onze beschikking hebben, de nodige zorg te bieden.”

Continuïteit van zorg

Het huidige elektronisch patiëntendossier, Epicure, laat niet toe om een databank met gezondheidsgegevens van gedetineerden aan te leggen. Het nieuwe DOCUP Omnipro JustCare zal dat wel toelaten, zegt Van De Vijver. “De implementatie daarvan is gestart en de testfase vindt plaats in zes gevangenissen. Het systeem is op 1 juni 2025 operationeel geworden. We zijn dus van start gegaan.”

“Het nieuwe EPD is compatibel met eHealth, zodat externe zorgverleners toegang hebben tot wat er tijdens detentie is geïmplementeerd. Evenwel kunnen en mogen de diensten van de DG EPI alleen informatie overdragen aan externe partijen na uitdrukkelijke toestemming van de gedetineerden – die deze vaak weigeren, omdat ze niet willen dat iemand weet dat ze in de gevangenis hebben gezeten.”

“Na vrijlating wordt op verzoek een kopie van het medisch dossier verstrekt en wordt standaard nog gedurende 72 uur medicatie toegediend.”