De zorg is geen wedstrijd: transmurale samenwerking kan ons uit impasse redden 

Peter Willen, Management Consultant bij advieskantoor Möbius

De Interministeriële Conferentie Volksgezondheid (IMC) ontving recent het eindrapport over de hervorming van ons ziekenhuislandschap. De expertengroep pleit voor een structureel model met vier types zorginstellingen waarbij institutionele samenhang en samenwerking centraal staan. Het rapport bevestigt wat velen al langer aanvoelen: ons Belgische zorglandschap bevindt zich in een paradox. Terwijl personeelsschaarste overal blijft toenemen, concurreren zorginstellingen met elkaar voor de beste profielen. Wagens met zorg aan huis (thuiszorg, thuisverpleging,...) rijden elkaar voorbij in dezelfde straat of komen niet meer tot aan elke straat door personeelstekort, ziekenhuizen vissen in dezelfde vijver naar verpleegkundigen, en zorginstellingen (over sectoren heen) investeren in parallelle expertises die elkaar deels of volledig overlappen. Het resultaat: verspilling van middelen, druk op personeel, en inefficiëntie die we ons in tijden van structurele schaarste niet kunnen veroorloven. 

Ons zorgsysteem is complex en historisch gegroeid uit goede bedoelingen, maar daardoor ook sterk versnipperd en niet per se hoe we het zouden organiseren als we van een wit blad papier konden vertrekken. Elke instelling organiseert zichzelf, zoekt personeel en plant capaciteit binnen haar eigen muren. Er bestaan al initiatieven zoals eerstelijnszones en regionale zorgstrategische planningen om meer samenwerking te bevorderen, maar te vaak blijven die steken op papier of geraken die niet verder dan goede initiatieven die zonder kapitein onvoldoende tot resultaat leiden.  

Quintuple aim

De gevolgen zijn bekend: we benutten infrastructuur onvoldoende, investeren in overlappende zorgfuncties, en missen de schaalvoordelen die nodig zijn om optimaal bij te dragen aan de zogenaamde quintuple aim: betere zorg, betere patiëntervaring, betere werkbaarheid, lagere kosten en meer gelijkheid. 

Wat als we in de zorg zouden leren van goede praktijken uit de industrie om meer in ketens te denken en organiseren? Zeker in tijden waarin data kunnen helpen om zorgbehoeften beter te voorspellen en zorgaanbod bijgevolg daarop af te stemmen.  Daar begon men ooit met het optimaliseren van één fabriek, om vervolgens de hele keten, van grondstof tot klant, beter te 'voorspellen’ en op elkaar af te stemmen. In de zorg kunnen we hetzelfde doen: capaciteitsplanning binnen én over instellingen heen. Binnen één ziekenhuis kan dat al snel 10 tot 20% efficiëntiewinst opleveren. Wat zou het potentieel zijn als we dat regionaal en transmuraal aanpakken, over alle zorginstellingen heen, voor een transmuraal (zorg)traject? 

Moed en wil

Dat vraagt geen additionele fusiegolf, maar een mentaliteitswijziging: van concurrentie naar coördinatie. Het IMC-rapport wijst terecht op de noodzaak om onnodige concurrentie te vermijden door een betere geografische planning en verdeling van het zorgaanbod. We kunnen vandaag al stappen zetten door personeelsinzet beter te plannen, samenwerking te zoeken tussen instellingen binnen een zorgregio, en interimarbeid te vermijden door betere planning of te vervangen door flexibele samenwerkingsovereenkomsten. Het vraagt om binnen zorgregio's samen te werken en vraag en aanbod op elkaar af te stemmen, ondersteund door slimme modellen en gedeelde data. 

De sleutel ligt niet enkel bij de overheid of het beleid, maar ook bij directies en raden van bestuur van zorginstellingen. Zij moeten de moed en de wil hebben om voorbij de eigen muren te denken. Niet elk ziekenhuis hoeft elk specialisme aan te bieden. Niet elke thuiszorgorganisatie moet dezelfde straat bedienen.  Dit komt echter niet vanzelf en vereist creativiteit in samenwerkingsmodellen om ervoor te zorgen dat de governance systemen de goede bedoelingen niet dwarsbomen maar ondersteunen. 

Zorg is geen wedstrijd. Het is een gedeelde opdracht. Door beter te plannen en samen te werken, kunnen we schaarse middelen efficiënter inzetten, de werkdruk verlagen en de zorgkwaliteit verhogen. De toekomst van de zorg ligt niet in meer concurrentie, maar in een gedeelde verantwoordelijkheid voor een veerkrachtig systeem.