Heeft arbeidsgeneeskunde een economische meerwaarde?
Dokter Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts
Er is een groeiende interesse in de economische waarde van interventies op het vlak van gezondheid op de werkvloer. Het zou interessant zijn om de economische meerwaarde voor werkgevers en beleidsmakers aan te tonen, zodat er meer geld wordt voorzien voor de invulling van de arbeidsgeneeskunde.
In vele Europese landen staat de arbeidsgeneeskunde onder druk, onder andere door het nijpend tekort aan nieuwe arbeidsartsen. Maar met name de ‘economische meerwaarde’, zijnde de ‘cost-effectiveness’ en ‘return on investment’ (ROI), wordt nogal eens in vraag gesteld door werkgevers en beleidsmakers.
Dit is allemaal niets nieuws onder de zon want Cogon vond 20 jaar geleden al dat de arbeidsgeneeskunde zich op een keerpunt bevond (Occup Med, 2005).
De kosteneffectiviteit van de arbeidsverpleegkundige werd al in 1980 vastgesteld door het Amerikaanse National Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH). Het is nu aan de Externe Diensten voor Preventie en Bescherming op het Werk (EDPBW's) én de arbeidsgeneeskunde an sich om hun nut te 'bewijzen'. Er is meer rigoureus uitgevoerd state-of-the-art onderzoek noodzakelijk om de nodige bewijzen te leveren.
Daartoe is recent een bijdrage geleverd vanuit Zwitserland. In december 2025 publiceerden Backes et al. in het tijdschrift Scandinavian Journal of Work, Environment & Health een systematische review en meta-analyse van 23 publicaties.
Met al deze studies trachtten Backes en zijn collega's antwoorden te formuleren op de vraag naar de invloed van arbeidsgeneeskundige interventies op het absenteïsme en de economische return. Voor het effect van interventies op mentale gezondheid was er suggestief bewijs. Gezondheidspromotie op de werkplek zou economische meerwaarde kunnen hebben.
Grimani en collegae vonden echter dat in deze materie juist geen meta-analyse mogelijk is door het kleine aantal kwaliteitsvolle publicaties, een grote variëteit aan interventies en de diversiteit aan doelwitgezondheidseffecten (J Occup Environ Med, 2018).
Enkele jaren geleden probeerde Jonas Steel in zijn doctoraatsthesis (KULeuven, 2021) de meerwaarde van het arbeidsgeneeskundig contact in België aan te tonen. Na een verkennende literatuurstudie is er wetenschappelijk onderzoek gedaan in de gezondheidssector bij drie EDPBWs. De studie werd uitgevoerd op verzoek van de Belgische Beroepsvereniging voor Arbeidsgeneesheren (BBvAg).
Er werd daarnaast nog een document geschreven voor de Society of Occupational Medicine (‘Occupational Health: The global evidence and value’, 2018). Het doel van Steel was om de economische meerwaarde te proberen aantonen. Het proefschrift kon spijtig genoeg geen overtuigende resultaten voorleggen.
Hoe wordt die meerwaarde gemeten, is een hogere productiviteit de enige maatstaf? Het meten en uitdrukken in geld van productiviteit is een complexe materie. Bovendien is er behoefte aan standaardisatie voor zo'n evaluatie.
De niet-economische aanpak stelt dat arbeidsgeneeskunde een ‘intrinsieke waarde’ op zichzelf heeft (Ahonen, update 2024).
Micro-economische evaluaties ondersteunen de evidentie om te investeren in preventie. Arbeidsgeneeskunde is een verplichting voor werkgevers, die voordelen biedt voor werknemers, maar ook een factor voor succes kan zijn voor de onderneming. De “Return on Prevention” (ROP Ratio) was 2,2 in een studie uit 2011: een economische return van 2,20 euro voor elke geïnvesteerde euro (Bräunig et al., International Social Security Association).
