Atlas van de palliatieve zorg

België toont zich een goede leerling

PALLIATIEVE ZORG De EAPC Atlas of Palliative Care in the European Region 2025 geeft België goede cijfers voor palliatieve zorg. Dat neemt niet weg dat er nog steeds verbeterpunten zijn. Vooral in Oost- en Centraal-Europa loopt palliatieve zorg niet zoals het zou moeten.

Filip Ceulemans

In 2014 nam de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een resolutie aan waarin alle landen worden aangespoord werk te maken van een goed uitgebouwde palliatieve zorg die integraal deel uitmaakt van het gezondheidszorgsysteem. “Een decennium later moeten we vaststellen dat in vooral lage- en middeninkomenslanden de toegang tot palliatieve zorg te wensen overlaat”, zegt Jeroen Hasselaar, voorzitter van de European Association for Palliative Care (EAPC).

Volgens Hasselaar is de nood aan palliatieve zorg nochtans groot. “In de Europese regio heeft 17,9% van alle volwassenen nood aan palliatieve zorg. Vooral patiënten die lijden aan kanker (40%), dementie (18%), cerebrovasculaire aandoeningen (14,9%) en longziekten (11,3%) verkeren in die situatie.” In 2021 publiceerde de WHO een aantal indicatoren die aangeven in welke mate palliatieve zorg aanwezig is in een land. De EAPC Atlas of Palliative Care in the European Region 2025 geeft een overzicht van de mate waarin Europese landen scoren op de diverse indicatoren.

Grote verschillen

De verschillen tussen Europese landen zijn vaak enorm groot. Zo heeft Kosovo geen enkele gespecialiseerde palliatieve dienst. Een EU-land als Griekenland doet met 0,04 palliatieve centra per 100.000 inwoners amper beter. Met 1,54 per 100.000 inwoners behoort België tot de kopgroep. Landen als Oostenrijk (3,68 per 100.000 inwoners) en Litouwen (2,51) scoren wel nog beduidend hoger. Van onze buurlanden overtreft enkel Nederland (1,85) België. Volgens het rapport telt België in totaal 182 gespecialiseerde diensten voor palliatieve zorg.

In het rapport krijgt elk land voor diverse indicatoren een score van 1 (zwak) tot 4 (sterk). Voor de meeste indicatoren behaalt België de hoogste score. Dat geldt onder meer voor het bestaan van organisaties die zich specifiek met palliatieve zorg en palliatieve patiënten bezighouden, de aanwezigheid van een nationaal plan voor palliatieve zorg, de organisatie van wetenschappelijke congressen over palliatieve zorg, het aantal gezondheidscentra zowel in een stedelijke als een rurale context dat pijnbestrijding of palliatieve zorg aanbiedt en meer algemeen de spreiding van gespecialiseerde ziekenhuizen, palliatieve thuiszorg en hospices.

Het rapport pleit voor het aanbieden van een masteropleiding palliatieve zorg aan de universiteit

Thuissituatie

Een drie op vier scoort ons land voor de aanwezigheid van een systeem van gespecialiseerde diensten voor palliatieve zorg voor kinderen. Momenteel zijn er in ons land vijf palliatieve centra die een gespecialiseerd pediatrisch palliatief team hebben. Die teams zijn allemaal gelieerd aan een universitair ziekenhuis. Het rapport waardeert erg dat deze teams proberen zo lang mogelijk de palliatieve zorg te bieden in de thuissituatie van de kinderen. Het verwijst daarbij nadrukkelijk naar Globul’Home, een initiatief van het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola, Kites (UZ Leuven ) en Koester (UZ Gent).

Eveneens een drie op vier krijgt België voor de opname van onderwerpen over palliatieve zorg bij nationale onderzoeken. Nochtans heeft het KCE al meerdere studies uitgevoerd over diverse aspecten van palliatieve zorg. Maar volgens het rapport kan ons land daar nog een tandje bijsteken.

Opleiding

Komen we bij de indicatoren waarvoor ons land onvoldoende scoort. België krijgt twee op vier omdat er een “officieel specialisatieproces voor artsen in palliatieve zorg ontbreekt, erkend door de bevoegde overheid”. Het rapport wijst erop dat er bepaalde trainingen en opleidingen bestaan, maar dat deze geen nationale erkenning krijgen. Het pleit voor het aanbieden van een masteropleiding aan de universiteit.

Momenteel is palliatieve geneeskunde alleen aan de KU Leuven een verplicht vak op verschillende momenten in de opleiding. Aan de andere universiteiten is palliatieve zorg een keuzevak. Dat Vlaamse studenten huisartsgeneeskunde een interuniversitaire training in palliatieve zorg krijgen, wordt wel positief beoordeeld. Hoewel er geen professor is die zich exclusief met palliatieve zorg bezighoudt, is het wel positief dat er sinds oktober 2024 een leerstoel Sociale Stervenszorg en Rouwkunde is aan de Universiteit Antwerpen en dat de VUB een leerstoel Waardig Levenseinde heeft. Aan de VUB was er tot 2022 wel een professor palliatieve zorg. Het probleem beperkt zich niet tot de studies geneeskunde. In geen enkele van de 23 opleidingen verpleegkunde behoort palliatieve zorg tot het verplichte curriculum.