Hormonale behandeling bij volwassenen (II)

Fertiliteit is een onderwerp dat bij voorkeur steeds wordt besproken vóór men met de hormoonbehandeling start. En hoelang wordt de behandeling voortgezet? Wat over de veiligheid op korte en langere termijn? Als afsluiter bespreken de endocrinologen van het genderteam ook de begeleiding van gender non-binaire personen.

Hormoonbehandeling doet de fertiliteit heel snel slinken tot op het niveau van infertiliteit. “Kinderwens is echter een universeel gegeven”, zegt prof. Guy T’Sjoen. (1) Daarom moet men hierover in dialoog gaan bij voorkeur vóór de hormoonbehandeling wordt opgestart en, indien aan de orde, de persoon motiveren voor cryopreservatie van zaadcellen of eicellen. Door onderbreken van de hormoonbehandeling kan men de fertiliteit opnieuw opwekken, maar voor de transgender persoon is dat vaak geen wenselijk schema.

Op langere termijn

Wordt de feminiserende/viriliserende hormoonbehandeling levenslang genomen? “Transgender mannen gaan inderdaad gewoon door met de testosteronbehandeling, naar analogie van wat er gebeurt bij cisgender (cis) mannen, bij wie de testosteronwaarden een beetje dalen met het ouder worden, maar niet substantieel dalen”, aldus prof. T’Sjoen. 

"Bij transgender vrouwen ligt dat anders, omdat cis vrouwen in menopauze gaan. Men zou dus kunnen overwegen om op een bepaald ogenblik de oestrogeenbehandeling te stoppen of althans de dosissen te reduceren. In de praktijk bespreken we dat met de patiënte. Men kan de gebruikelijke dosis handhaven, maar opnieuw moet er dan worden gekeken naar de algemene internistische context: wat is de algemene gezondheidstoestand van de trans vrouw? Wat is de BMI, de bloeddruk, de rookstatus, etc.?”

De hormonale behandeling van transgender personen duurt minstens één jaar voor eventueel verdere chirurgische stappen worden gezet, zoals het verwijderen van de ovaria en de baarmoeder, respectievelijk de testikels, gevolgd door genitale chirurgie.

In 2018 is er een wetswijziging opgetreden, waardoor transgender personen niet langer verplicht waren een gonadectomie te ondergaan om administratief hun geslacht te laten aanpassen. “Sindsdien zien we dat steeds meer transgender personen ervoor kiezen om door het leven te gaan met hormoontherapie, terwijl hun oorspronkelijke pelviene organen en geslachtsorganen ter plaatse blijven”, meldt dr. Jeroen Vervalcke. (2)

“Daarom hebben we een MRI-studie van de baarmoeder en de eierstokken uitgevoerd bij een kleine cohorte van trans mannen die sinds vijf jaar of langer testosteron gebruikten. De resultaten van die verkennende studie waren geruststellend. Het endometrium was gaaf en dun, de eierstokken vertoonden geen cystische omvormingen. Toch één bedenking hierbij: deze groep personen wordt soms vergeten bij het motiveren tot screening naar baarmoederhalskanker, terwijl deze screening aangewezen is bij iedere persoon met een baarmoederhals die seksueel actief is of het geweest is. In België wordt het bevolkingsonderzoek gekoppeld aan het administratieve geslacht, waardoor heel wat trans mannen die hun geslacht administratief hebben laten aanpassen, niet langer voor screening uitgenodigd worden.”

Gegevens rond het effect op lange termijn van de hormoonbehandeling bij transgender personen zijn gunstig. De meeste transgender personen met hormoonbehandeling maken het op lange termijn goed en hebben normale laboresultaten.

“We zien maar zelden ernstige complicaties, al zijn deze niet onbestaand. De belangrijkste bezorgdheid is de cardiovasculaire gezondheid”, weet prof. T’Sjoen. “Uit grote cohortestudies blijkt dat er meer cardiovasculaire aandoeningen zijn bij transgender personen dan bij cisgender personen. De vraag rijst of dat te maken heeft met de hormoonbehandeling, dan wel met andere factoren, leefstijlkeuzes of de stress die trans personen een groot deel van hun leven ondervinden in verband met hun genderdysforie en/of transitie. Men spreekt van minderheidsstress als gezondheidsvariabele. Grote studies naar de onderliggende mechanismen die deze cardiovasculaire verschillen tussen transgender en cisgender personen aansturen ontbreken tot op heden. Als referentiecentrum voor genderbevestigende zorg engageren we ons echter samen met een aantal buitenlandse onderzoekspartners om dit verhaal uit te klaren. Op die manier zetten we ons via onderzoek in voor werkzame en veilige hormoontherapie voor langdurige gebruikers.” 

Gender non-binaire personen welkom 
Als men over transgender personen spreekt, komt klassiek het beeld op van iemand van wie het biologische geslacht niet overeenstemt met het ervaren geslacht, maar die zich wel degelijk man of vrouw voelt. Dat blijft een binair gegeven. Daarnaast bestaat er echter een groep transgender personen die zich niet man of vrouw voelen, maar van wie de genderbeleving zich ergens tussen de twee geslachten in bevindt, eventueel op een fluctuerende manier. Men spreekt van gender non-binaire personen. Naar schatting is één derde van de transgender personen gender non-binair. Meer en meer personen uit deze groep bieden zich bij het genderteam van het UZ Gent aan. 

“Zo’n vijftien jaar geleden werden er alleen behandelingen gegeven voor trans mannen en trans vrouwen”, stipt dr. Defreyne (2) aan. “Destijds kwamen gender non-binaire personen uiterst zelden naar onze raadpleging uit angst dat we hen niet zouden behandelen. Dat klopt niet: intussen is duidelijk gebleken dat genderidentiteit wel meer schakeringen inhoudt dan eenvoudigweg mannelijk of vrouwelijk, en alle genderidentiteiten die hulp zoeken, zijn bij ons welkom. Bij gender non-binaire personen gaan we na in welke mate ze een virilisatie of een feminisatie willen. Naargelang de gegevens die uit het gesprek naar voren komen, kunnen we de behandeling sterk individualiseren bij alle geledingen van het team, dus zowel hormonaal als chirurgisch. Maar altijd wordt gestart bij de psychologische omkadering.” 

“Dat spectrum brengt variaties in de hormonale therapie met zich mee”, zegt prof. T’Sjoen. “Ik geef een voorbeeld: gender non-binaire personen die een vermannelijking van hun uiterlijk willen. We schrijven die personen testosteron voor. Het kan gebeuren dat zo iemand na een tweetal jaar aangeeft dat het virilisatieproces zijn doel heeft bereikt – er is baardgroei opgetreden, de stem is lager geworden en de lichaamscontouren zijn veranderd –, maar dat levenslang doorgaan met de testosteronbehandeling niet gewenst is. Vervolgens wordt de behandeling gestopt. Omdat de ovaria nog ter plaatse zijn, neemt de endogene hormoonhuishouding het terug over van de exogene toedieningen. De hormonale cyclus herstelt zich, maar de doorgemaakte virilisatie blijft grotendeels behouden.” Bij een feminiserende behandeling zien we vaak dat de keuze valt op oestrogeenbehandeling, zonder antiandrogenen. Een andere variatie is het progressief afbouwen van het antiandrogeen, na langdurige oestrogeentherapie.  Dit is maatwerk.

(1) Diensthoofd endocrinologie en genderteam, UZ Gent. 
(2) Dienst endocrinologie en genderteam, UZ Gent.

Leerdoelen 
Na het lezen van dit artikel bent u vertrouwd met: 
❱❱ De aanbeveling om fertiliteit ter sprake te brengen vóór de start van de hormonale 
behandeling bij een persoon die transitie wenst. 
❱❱ De duur van de hormonale behandeling over het verdere verloop van het leven. 
❱❱ De duur van de hormonale behandeling vóór men eventueel verdere chirurgische 
stappen zet. 
❱❱ De effecten van de hormonale behandeling op langere termijn. 
❱❱ De begeleiding van gender non-binaire personen en de variaties in de hormoonbehandeling die dat met zich meebrengt. 

AK Academy
Vervolledig de vragenlijsten bij deze AK Academy en behaal een accreditatiepunt.