De verloren onschuld van cannabis

Tijdens het recente EPA-congres in Madrid nam prof. Geert Dom afscheid van zijn tweejarig mandaat als voorzitter van de European Psychiatric Association. Thema’s als het tekort aan psychiaters, de verschillende opleidingsniveaus, de situatie in Oekraïne en de gevolgen van cannabisgebruik passeerden de revue.

Twee jaar geleden werd prof. Geert Dom als eerste Belg ooit voorzitter van de European Psychiatric Association (EPA), een koepelorganisatie van 44 psychiatrieverenigingen uit veertig landen die ongeveer 78.000 van de 90.000 Europese psychiaters vertegenwoordigen. “Een van de belangrijkste taken tijdens het tweejarig mandaat van de voorzitter, is de organisatie van het jaarlijks congres. Vorig jaar vond het plaats in Budapest, dit jaar in Madrid”, vertelt Geert Dom. “Als voorzitter bepaal je mee het overkoepelend thema en het programma. Als thema koos ik ‘Towards Real-World Solutions in Mental Health’.”

Meeste psychiaters

Met 17,1 psychiaters per 100.000 inwoners scoort België eerder aan de lage kant. Absolute koploper is Zwitserland (52,4), op grote afstand gevolgd door Duitsland (28), Griekenland (26,2) en Scandinavische landen als Noorwegen (25,8) en Zweden (25,5). Ook onze buurlanden hebben beduidend meer psychiaters: Nederland (24,2), Frankrijk (22,9) en Luxemburg (21,5). Vooral in voormalige Oostbloklanden ligt het aantal psychiaters erg laag. “Dat is deels te verklaren door de braindrain vanuit deze landen naar het westen”, zegt Geert Dom. “In Noorwegen komt ongeveer 44% van de artsen uit een ander land. In 2023 besloot de overheid daarom te stoppen met de ‘import’ van psychiaters en andere artsen, vooral om ethische redenen.”

Een probleem waar landen mee geconfronteerd worden wanneer er een psychiater uit een ander land komt, is de kwaliteit van de opleiding. “Het opleidingsniveau kan al eens verschillen. Er zijn landen waar je al na drie jaar psychiater kan worden”, weet prof. Dom. “Andere specialismen kennen al langer een soort Europees examen. Voor psychiatrie organiseerden we dat voor de eerste keer in februari van dit jaar. Het is een eerste stap in het streven naar een meer uniform competentieniveau voor psychiatrie.”

Oekraïne

Een van de meest opgemerkte sprekers op het EPA-congres was Iryna Pinchuk, de voorzitter van de Oekraïense psychiatersvereniging, die een massaal bijgewoonde keynote gaf over de situatie in haar land. Geert Dom is zelf al twee jaar actief binnen de Lancet Commission on Rebuilding of Mental Health in Ukraine. “Het is erg bijzonder, maar Oekraïne is momenteel – terwijl het volop in oorlog is – bezig met de hervorming van zijn gezondheidssysteem. Het lijkt tegenstrijdig, maar de oorlog biedt mogelijkheden. De infrastructuur die nog grotendeels gebaseerd was op het Sovjetmodel, is in flarden geschoten. Het is dus het moment bij uitstek om werk te maken van een nieuwe, moderne infrastructuur. Het is belangrijk dat we Oekraïne blijven steunen.”

“De oorlog zorgt voor posttraumatische stress, zowel in Oekraïne als in de rest van Europa”, vervolgt Geert Dom. “Tijdens het congres werden er verschillende sessies georganiseerd over de mentale gezondheid van oorlogsvluchtelingen. De voorgestelde onderzoeksresultaten waren vaak confronterend, maar tegelijk zijn er ook hoopgevende manieren voorgesteld om ermee om te gaan.”

Cannabis

Als specialist in de verslavingsproblematiek was Geert Dom erg geïnteresseerd in de resultaten van een grootschalig onderzoek in de Scandinavische landen naar de relatie tussen cannabisgebruik en psychosen. “De onderzoeksgroep ziet een zeer forse stijging van cannabisgeïnduceerde psychose, rechtstreeks gelinkt aan het toenemend gebruik van sterke cannabis. Ze stellen een forse risicoverhoging vast bij jongens, niet bij meisjes. Bij jongens tussen 19 en 24 jaar leidt het gebruik van cannabis tot een vier- à vijfmaal hoger risico op de ontwikkeling van schizofrenie. 22% van de gevallen van schizofrenie kunnen gelinkt worden aan cannabisgebruik. Ook het aantal gevallen van kortdurende cannabisgeïnduceerde psychose neemt toe. Dat gaat op zijn beurt gepaard met een verhoogde mortaliteit en suïcidaliteit. De mortaliteit ligt zevenmaal hoger dan het gemiddelde, het risico op zelfdoding is zelfs vijftien keer hoger.”

Het zijn ook voor Geert Dom ontnuchterende resultaten die diametraal ingaan tegen het idee dat cannabis niet zo schadelijk is. “Ik zeg dit niet voor niets. De data van de Scandinavische collega’s zijn goed onderbouwd. Zij tonen zich heel bezorgd en kijken argwanend naar wat er op ons zal afkomen wanneer cannabis gelegaliseerd wordt. Hier zou in de media wat meer aandacht aan mogen worden besteed.”

Perceptie en realiteit

Over de media gesproken. “We kunnen geen krant openslaan of nieuws bekijken of we krijgen te horen dat het door de covidcrisis erg gesteld is met de geestelijke gezondheid, met name van de jeugd. Als we in de wetenschappelijke literatuur duiken, vinden we dat echter niet terug. Er werd gezegd dat covid zou leiden tot meer depressies en suïcides. Wel, het aantal suïcides daalde tijdens de pandemie. Ook het globaal alcoholverbruik nam overigens af tijdens deze periode. Bij de subgroep van mensen die al met een alcoholprobleem kampten, nam het verbruik wel toe. Er bestaat dus vaak een groot verschil tussen de perceptie en de realiteit”, besluit Geert Dom.