Gevolgen van afbouw USAID-programma's

"14 miljoen extra sterfgevallen door bezuinigingen

De beslissing van de Amerikaanse president Donald Trump om te snijden in de Amerikaanse financiering voor buitenlandse humanitaire hulp, kan leiden tot meer dan 14 miljoen extra sterfgevallen tegen 2030, zo staat te lezen in een internationale studie die deze week gepubliceerd werd in het medische tijdschrift The Lancet.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio liet in maart weten dat meer dan 83 procent van alle programma's van het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (USAID) werden geannuleerd. De regering Trump heeft zich gericht op wat ze ziet als "verkwistende" uitgaven.

De auteurs van de studie beginnen met uit te leggen wat USAID is. Het United States Agency for International Development werd opgericht in 1961 en heeft een tweeledig doel: het bieden van humanitaire hulp en het ondersteunen van de economische groei en zelfredzaamheid van ontwikkelingslanden, met name die landen die als strategisch worden beschouwd voor de economische en geopolitieke belangen van de Verenigde Staten.

Noorwegen en Luxemburg

Via het agentschap hebben de Verenigde Staten elk ander donorland overtroffen inzake humanitaire en ontwikkelingshulp. Dit cijfer moet echter gerelativeerd worden, aangezien de budgettaire inspanning relatief bescheiden was in vergelijking met de nationale rijkdom (0,24% van het bruto inkomen). "Ter vergelijking: Noorwegen (1,09%) en Luxemburg (1,00%) overtroffen ruimschoots de doelstelling van 0,7% die door de Verenigde Naties is vastgesteld, wat een verhoudingsgewijs veel grotere inzet voor internationale ontwikkeling weerspiegelt", aldus The Lancet.

Feit blijft dat de Verenigde Staten in 2023 43% van alle overheidsfinanciering voor het wereldwijde humanitaire systeem voor hun rekening namen. In 2024 beheerde USAID naar schatting 35 miljard dollar, waaronder 9,5 miljard dollar voor de gezondheidssector. De actiegebieden waren divers: vaccinatie, de strijd tegen malaria en HIV.

133 landen 

Als we de verleden tijd gebruiken, heeft dat alles te maken met Donald Trump. Amper enkele weken na de tweede termijn van de Amerikaanse president werden buitenlandse hulpprogramma's in verband met (onder andere) gezondheid opgeschort. 83% van de USAID-programma's werd in maart 2025 afgeschaft. Deze maatregelen worden voor de rechter aangevochten, maar als ze verkeerd uitpakken, kunnen ze leiden tot een vermindering van "88% van de hulp voor gezondheid van moeders en kinderen, 87% van epidemietoezicht en 94% van programma's voor gezinsplanning en reproductieve gezondheid", aldus het onderzoek.

Tegen deze achtergrond hebben onderzoekers een studie uitgevoerd om een wereldwijde beoordeling te geven van de impact van de totale financiering van USAID op de sterfte in 133 landen met een laag en gemiddeld inkomen (LMIC's) in de afgelopen twintig jaar. De studie schat ook de potentiële effecten van de huidige bezuinigingen op de algehele en kindersterfte tussen nu en 2030. "De bezuinigingen op de USAID-financiering dreigen twee decennia van vooruitgang op het gebied van gezondheid onder kwetsbare bevolkingsgroepen abrupt tot stilstand te brengen - en zelfs terug te draaien", aldus de verklaring van Davide Rasella, een onderzoeker aan het Barcelona Institute for Global Health.

92 miljoen sterfgevallen voorkomen in 20 jaar

Zonder terug te komen op de gebruikte methode - het Lancet-artikel zal de meest nieuwsgierigen zeker bekoren - berekenden de onderzoekers het leeftijdsgestandaardiseerde sterftecijfer in de selectie van PRFI's. In 2001 was dit 11,5 miljoen. In 2001 was dit 11,65 sterfgevallen per 1.000 inwoners. Tussen 2001 en 2021 daalde het met 13%. Sterfte onder kinderen jonger dan vijf jaar was 73,71 sterfgevallen per 1.000 inwoners. Dit cijfer is in 20 jaar met 49% gedaald.

Zoals verwacht vonden de onderzoekers een lager sterftecijfer waar de USAID-financiering het hoogst was. "Er wordt geschat dat 91.839.663 sterfgevallen door alle oorzaken en op alle leeftijden, waaronder 30.391.980 sterfgevallen van kinderen jonger dan 5 jaar, werden voorkomen dankzij USAID-financiering tijdens de onderzochte periode."

De resultaten tonen aan dat USAID-financiering heeft geleid tot een vermindering van talrijke infecties en ziekten zoals HIV (-65%), malaria (-51%), verwaarloosde tropische ziekten (-50%), evenals diarreeziekten, voedingstekorten, infecties van de lagere luchtwegen, moedersterfte en tuberculose.

Medio april 2025 zou het stopzetten van de financiering al 62.557 sterfgevallen onder volwassenen en 130.535 sterfgevallen onder kinderen hebben veroorzaakt, oftewel 103 sterfgevallen per uur.
Volgens de onderzoekers zou de daling van de USAID-financiering al resulteren in 1.776.539 extra sterfgevallen door alle oorzaken tegen 2025 (inclusief 689.900 sterfgevallen bij kinderen jonger dan vijf jaar). "Voor de rest van de bestudeerde periode zou de totale stopzetting van de USAID-financiering elk jaar 2.450.000 extra sterfgevallen kunnen veroorzaken, wat leidt tot een cumulatief totaal van 14.051.750 extra sterfgevallen, waaronder 4.537.157 sterfgevallen bij kinderen jonger dan vijf jaar tegen 2030", voegt de studie eraan toe.

Ook in België een koerswijziging

"De invloed van USAID op de gezondheid gaat veel verder dan de financiering van gezondheidsprogramma's: een aanzienlijk deel van de invloed komt voort uit verbeteringen in de sociale determinanten van gezondheid, vooral bij de armste bevolkingsgroepen", merken de auteurs van de studie op. Bijvoorbeeld: elk extra jaar onderwijs verlaagt het risico op sterfte onder volwassenen met 1,9%. Of nog: een moeder die middelbaar onderwijs heeft gevolgd, kan het sterfterisico van haar kind onder de vijf jaar met wel 31% verminderen.

"Sinds de aankondiging dat meer dan 83% van de USAID-programma's zal worden ingekrompen, waarschuwen humanitaire organisaties dat er geen overgangsplan is, waardoor een geleidelijke aanpassing onmogelijk is. De gevolgen op korte, middellange en lange termijn voor de volksgezondheid, economische ontwikkeling en sociale stabiliteit kunnen ingrijpend zijn", voegen de auteurs toe.

Het is ook belangrijk om te onthouden dat de Verenigde Staten niet de enige donor is die de officiële ontwikkelingshulp terugschroeft. Het Verenigd Koninkrijk (-40%), Frankrijk (-37%) en ook België (-25%) behoren tot de landen die hun deelname hebben verminderd. Daarom schat de OESO dat de officiële ontwikkelingshulp tegen 2025 zou kunnen dalen van 9% tot 17%.

Brute bezuinigingen

Helaas is de terugtrekking van 's werelds grootste donor de meest radicale en op lange termijn de meest schadelijke. "Onze studie toont de fundamentele rol aan van USAID-financiering in het terugdringen van sterftecijfers in lage- en middeninkomenslanden in de afgelopen twintig jaar," concluderen de onderzoekers. "De brute bezuinigingen die momenteel worden doorgevoerd, kunnen niet alleen miljoenen vermijdbare sterfgevallen veroorzaken, maar ook decennia van vooruitgang op het gebied van gezondheid en menselijke ontwikkeling tenietdoen - waardoor het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen tegen 2030 ernstig in gevaar komt."

Bron: Evaluating the impact of two decades of USAID interventions and projecting the effects of defunding on mortality up to 2030: a retrospective impact evaluation and forecasting analysis, Cavalcanti, Daniella Medeiros et al. The Lancet, online gepubliceerd 30 juni 2025. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(25)01186-9