De sigaret dooft uit bij jongeren, maar nicotinegebruik daalt niet
Het aantal jongeren dat rookt, mag vandaag dan wel in dalende lijn gaan, toch blijft hun nicotinegebruik de laatste jaren vrij stabiel. Veel jongeren die nicotine inhaleren, roken bovendien niet alleen, maar vapen ook. Dat zijn de twee opvallendste conclusies van het onderzoek dat we samen met de VAD uitvoerden.
De overheid wil werk maken van een nicotinevrije generatie en richt zich daarom in campagnes en in beleidsdaden vooral op deze doelgroep. Zonder extra maatregelen om niet alleen de sigaret, maar ook de vape terug te dringen, zal het echter moeilijk zijn deze doelstelling te bereiken. Uit een studie die Gezond Leven samen met de VAD uitvoerde, blijkt immers dat het aantal jongeren dat rookt in dalende lijn gaat, maar dat het nicotinegebruik de laatste jaren wel vrij stabiel blijft. Veel jongeren die nicotine inhaleren, roken bovendien niet alleen, maar vapen ook. En vapen zit duidelijk in de lift.
Overlap
“Het is belangrijk ervoor te zorgen dat jongeren niet verslaafd raken aan nicotine”, zegt Pieter Debognies, expert tabak en andere nicotineproducten bij Gezond Leven. “En in welke vorm ze die innemen – via roken, vapen of andere manieren – doet er niet toe, want het blijft even schadelijk. Zo heeft nicotine mogelijks een impact op de hersenontwikkeling en werkt het verslaving in de hand. Maar om het nicotinegebruik van jongeren aan te pakken, moeten we eerst weten hoeveel en op welke wijze ze het gebruiken. Vroeger was dat makkelijk, er was immers alleen de sigaret. Als je wist hoeveel jongeren er rookten, wist je ook hoeveel er nicotine gebruikten. Met de komst van de e-sigaret is dat veel moeilijker te meten."
Bij vroegere onderzoeken werd uitsluitend genoteerd hoeveel procent product A gebruikte en hoeveel procent product B. Het was niet bekend wie beide producten gebruikte. Jongeren die roken én vapen waren tot nog toe een vergeten groep. In deze nieuwe studie is die overlap er voor het eerst uitgehaald. Jongeren die zowel roken als vapen blijken een aanzienlijke groep te vormen. In het schooljaar 2022-2023 gebruikte 13,8% van de jongeren zowel sigaretten als e-sigaretten, tegenover 9,3% die enkel vapete en slechts 2% die enkel rookte. "Je kan er dus vanuit gaan dat een jongere die rookt, hoogstwaarschijnlijk ook vapet. Of dat ooit gedaan heeft", zegt Debognies.
Stagnatie
“We vergeleken de cijfers van de leerlingenbevraging van de VAD met elkaar en daaruit blijkt dat het nicotinegebruik vanaf het schooljaar 2000-2001 langzaam begint te dalen”, zegt de tabaksexpert. “Maar vanaf het moment dat ook de e-sigaret in de bevraging werd opgenomen, zien we dat die afname stagneert. Je zou kunnen zeggen dat het een goede zaak is dat het niet meer stijgt, maar het is een slechte zaak dat het niet daalt.”
“Het is duidelijk dat zowel de jongeren die vapen als de jongeren die roken én vapen de overhand hebben gekregen. De vraag is wat deze laatste groep in de toekomst gaat doen: blijven ze roken en vapen, gaan ze enkel roken of enkel vapen? Of stoppen ze met beide producten? Als de huidige trend zich voortzet, lijkt het erop dat jongeren die uitsluitend roken langzaam een minderheid zullen worden. Het omgekeerde geldt voor jongeren die in het afgelopen jaar exclusief vapten. Deze groep is in de loop der jaren het sterkst gegroeid: tussen het schooljaar 2017-2018 en 2022-2023 nam deze groep met maar liefst 30% toe. Deze toename is anderhalve keer groter dan die van de groep jongeren die zowel roken als vapen.”
Het tij keren
Om het tij alsnog te keren, zijn er maatregelen nodig. “Neem het nicotinegebruik eerst en vooral als geheel onder de loep. Roken en vapen moeten sámen bekeken en aangepakt worden”, zegt Debognies. “We willen dat jongeren stoppen met roken en we hebben heel veel inspanningen gedaan om hun rookgedrag aan te pakken. Maar daardoor zijn we een beetje blind gebleven voor het vapen. Terwijl de grootste groep vandaag net bestaat uit jongeren die zowel roken als vapen. Als er in die groep geen aandacht is voor het vapegedrag, dan zullen inspanningen om het nicotinegebruik bij hen terug te dringen slechts beperkt succesvol zijn. Want dan stopt die jongere misschien wel met roken, maar blijft die toch vapen en gebruikt die dus nog steeds nicotine. De cijfers tonen namelijk dat de meeste jongeren vapevloeistoffen met nicotine gebruiken. Wat heb je dan bereikt? Preventie en sensibilisering mogen zich dus niet beperken tot één product.”
Debognies pleit voor de invoering van gerichte maatregelen. Daarbij denkt hij aan strengere leeftijdscontrole bij aankoop, zowel in winkels als online, en effectieve handhaving van de wetgeving. "Nog steeds verkoopt 70 tot 80% van de gecontroleerde handelaars tabak aan minderjarigen. In de Brusselse Agoragalerij zijn er, ondanks controles, nog altijd illegale e-sigaretten te koop. Ook via webshops is het een fluitje van een cent om eraan te geraken. Dit bleek onlangs ook opnieuw uit een reportage van ‘Factcheckers’ en ‘Pano’.”
